ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ κ' ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

                 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ  κ' ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

•    ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ
• Μια προσπάθεια ορισμού του όρου Αναγέννηση: υπονοεί την εκ νέου γέννηση του πολιτισμού, μετά την έκλειψη της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας.

ΧΩΡΕΣ κ ΧΡΟΝΟΙ ΠΟΥ ΕΚΔΗΛΩΘΗΚΕ Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Οι αρχές αυτού του φαινόμενου μπορούν να ανιχνευτούν σε Β. Ιταλία (Φλωρεντία) γύρω στα μέσα του 14ου αι., ενώ εξαπλώνεται με πολλές μορφές σε διάφορες χώρες από τα μέσα του 15ου-αρχές 17ου αι.

    

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

•       Αυτονόμηση παιδείας από την εκκλησία
•       Οι δημώδεις γλώσσες με γραπτή έκφραση παίρνουν τη θέση νεότερων εθνικών γλωσσών
•       Ενισχύεται η εικόνα και η κοινωνική θέση του λόγιου και ειδικότερα του συγγραφέα
•       Ο πεζός λόγος αποκτά την αυτονομία του, περιορίζοντας βαθμιαία τη χρήση του έμμετρου

 Ο Μεσαίωνας είχε υπηρετηθεί από την Αρχαιότητα, ενώ η αναγέννηση τον υπηρέτησε. Ο Μεσαίωνας έψαχνε να βρει στην αρχαιότητα στηρίγματα πίστης, η αναγέννηση την υπηρέτησε για αυτό που ήταν.

Βασικό χαρακτηριστικό της εποχής, από την άποψη της σχέσης της με τη γραπτή παράδοση, είναι η απομίμηση των προτύπων της αρχαίας ελληνικής και, κυρίως, της λατινικής ποίησης, από πλευράς θεματικής, στιχουργικής μορφής αλλά, κυρίως, ύφους.

• Ο ενισχυμένος ρόλος των πανεπιστημίων και η σχετική αυτονομία τους από την εκκλησία
• Η ανάδειξη, γενικότερα, ενός νέου προτύπου ευρωπαϊκής λογιοσύνης και μιας νέας κοινωνικής θέσης του λόγιου και του συγγραφέα
• Το κίνημα της θρησκευτικής μεταρρύθμισης, με την έμφασή του στα βιβλικά κείμενα και τη μετάφρασή τους σε εθνικές γλώσσες.

Ευνοείται η μίμηση των προτύπων της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, σύμφωνα με τις προδιαγραφές μιας ορισμένης ανάγνωσης της ποιητικής του Οράτιου αλλά και του Αριστοτέλη. Παράλληλα, όμως, η προσοχή στρέφεται στις νεότερες εθνικές γλώσσες και, μάλιστα, στην ποιητική τους έκφραση. Η ρητορική γίνεται βασικός άξονας προσέγγισης των κειμένων και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις.

ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ο συνδυασμός της γραπτής ποίησης και της μουσικής αρχίζει να υποχωρεί – ακόμα περισσότερο, όταν αρχίζει να εξαπλώνεται το τυπωμένο βιβλίο και η ανάγνωσή του. Τα ποιήματα πρέπει πλέον να στηρίζονται, σχεδόν αποκλειστικά, στη γλώσσα και τις λέξεις της (....) πράγμα το οποίο σημαίνει, μεταξύ άλλων, ανάγκη νέων στιχουργικών μορφών, νέων σχημάτων ομοιοκαταληξίας και μέτρου.

Η αφηγηματική ποίηση της εποχής αποκτά τη μεγαλύτερη λογοτεχνική της αίγλη, με έργα που είτε μεταβάλλουν δραστικά είτε παρωδούν τα μεσαιωνικά πρότυπα. Δύο τέτοια έργα δίνει ηνεότερη ιταλική γλώσσα: το 1ο είναι η Θεία Κωμωδία του Δάντη (1265-1321), το 2ο τυπικότερο δείγμα αναγεννησιακής αφηγηματικής ποίησης είναι η παραλλαγή και εν’ μέρει παρωδία του μεσαιωνικού μύθου του Ρολανδού από τον Αριόστο (1474-1533) , με τίτλο: Ο Μαινόμενος Ορλάνδος

ΑΠΟ ΤΟ ΕΠΟΣ ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Οι μυθιστορίες σε πεζό λόγο, παράγωγα του μυθιστορήματος, αρχίζουν να εμφανίζονται στη Γαλλία στα μέσα του 15ου αιώνα. Η μορφή είναι καινούρια: τα περιπετειώδη και ιπποτικά μυθιστορήματα αρέσουν πολύ στο κοινό και διαδίδονται ευρέως με τη βοήθεια της τυπογραφίας.

   

Ο ΡΟΛΟΣ & Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΤΡΑΡΧΗ

                 Έχουν πει πως με τον Πετράρχη αρχίζει η εποχή του ουμανισμού και τελειώνει ο Μεσαίωνας, καθώς παίρνει                     απόσταση από τα μεγάλα μεσαιωνικά πρότυπα.

• Ο Πετράρχης (Francesco Petrarca 1304-1374) εισάγει το πετραρχικό σονέτο, τη σημαντικότερη από τις νέες στιχουργικές μορφές, και ασκεί επιρροή τόσο ευρεία, ώστε ο«πετραρχισμός» να αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις συνιστώσες της λυρικής ποίησης στη δυτική Ευρώπη, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 16ου αι.

ΑΛΛΑΓΕΣ & ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ

Την εποχή αυτή, ο πεζός λόγος αυτονομείται σε σχέση με τον έμμετρο. Στο φαινόμενο συμβάλουν η επέκταση της γραφής και η τυπογραφία, ενώ συνδέεται με την αναγεννησιακή πόλη.

Η μεσαιωνική διδακτική γραμματεία και το μετεξελισσόμενο πρότυπο της Μυθιστορίας του Ρόδου, αποτελούν τη βασική πηγή, από την οποία βαθμιαία αυτονομείται το διήγημα.

Το νεότερο πεζογραφικό μυθιστόρημα, ορίζεται από την μεγάλη έκταση και την σύνθετη δομή της αφήγησης.

Η εμφάνισή του είναι παράλληλη με του διηγήματος αλλά συνδέεται:

Α) με την μετεξέλιξη της επικής ποίησης και, κυρίως, της ιπποτικής μυθιστορίας.

Β) Ορισμένα είδη παλαιότερης γραμματείας όπως οι διάλογοι ή πρώτα δείγματαμυθιστορημάτων της ύστερης αρχαιότητας.

Γ) Αφηγηματικές μορφές της εκκλησιαστικής γραμματείας.

Η εξαιρετική σημασία του μυθιστορήματος στην ιστορία της λογοτεχνίας, έγκειται στο γεγονός ότι ο εκτεταμένος πεζός λόγος χαρακτηρίζεται από ορισμένα ιδιαίτερα σημεία θεματικής και ρητορικής, τα οποία διαμορφώνουν μια ουσιαστικά καινοφανή εικόνα του κόσμου και της ανθρώπινης ζωής.

Σε αντίθεση με το έπος, ανοίγεται στο παρόν, θεωρώντας το παρελθόν σαν μια προηγούμενη ιστορική κατάσταση και το μέλλον σαν επείγον αιτούμενο, δεν αποζητά το υψηλό ύφος αλλά παίζει ελεύθερα με την ανθρώπινη πολυγλωσσία, οι ήρωές του αποτελούν πρότυπα ανοιχτά σε απρόβλεπτες εξελίξεις, τα ανθρώπινα πράγματα είναι ρευστά και ασταθή, πηγή καταστάσεων που προκαλούν από γέλιο ως δημιουργική αντίδραση.

Από την εποχή αυτή προέρχεται το Γαργαντούας και Παντακρυέλ, του Γάλλου Ραπμελαί (1484-1533), που σηματοδοτεί τη γέννηση της νεότερης μυθιστορηματικής γραφής.

ΒΟΚΚΑΚΙΟΣ

Το έργο αποτελεί σύνθεση διηγημάτων με ερωτικό χαρακτήρα και πολλά από αυτά τα διακρίνει αντι-εκκλησιαστική στάση. Κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία της λογοτεχνίας τόσο σαν πρότυπο διηγήματος όσο και σαν έργο που βρίσκεται πολύ κοντά στο μυθιστόρημα

Ο λόγος είναι σεμνός δηλαδή σοβαρός, κάτι που παραπέμπει στο μέσο ύφος, το οποίο ο Βοκκάκιος καλλιέργησε και ανάδειξε ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λογοτεχνικής πεζογραφίας.

To έργο του Ραμπαιλέ καταδικάστηκε από τις αρχές για την αντιεκκλησιαστική του στάση, γεγονός που υπενθυμίζει τη διαρκή ένταση ανάμεσα στην ουμανιστική λογιοσύνη και την καθολική εκκλησία. Ωστόσο, η συνέχεια των εκδόσεων μαρτυρά την ιδιάζουσα σημασία που είχε αποκτήσει ο επώνυμος πεζογράφος.

Το ύφος δεν είναι μέσο αλλά η γραφή διατρέχει όλα τα ξεχωριστά πρότυπα ύφους, τα ανασυνθέτει, τα παραλλάσσει με όχημα το γέλιο. Στην ουσία παρωδεί όλα τα είδη γραμματείας. 

ΘΕΑΤΡΟ ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Από τον 14ο αιώνα, ένα ακόμα δείγμα νεωτερισμού αποτελεί το θέατρο, τόσο από την πλευρά συγγραφής

ΡΑΜΠΑΙΛΕ

κειμένων, όσο και από πλευρά παραστάσεων, αρχίζει να αναπτύσσεται στην Δυτ. Ευρώπη σε δημώδεις γλώσσες.

Γενικές τάσεις της γραμματείας της εποχής:

• Συνέχεια της παράδοσης των διαφόρων ειδών γραμματείας του ύστερου Μεσαίωνα, μεαλλαγές στη θεματική και ευρύτερη χρήση των δημωδών γλωσσών, σε μορφές πεζού λόγου.
• Καλλιέργεια νέων στιχουργικών μορφών σε δημώδεις γλώσσες, δίχως μουσική, όπως το πετραρχικό σονέτο.
• Αφηγηματική ποίηση σε δημώδεις γλώσσες, η οποία παραλλάσσει την επική παράδοση.
• Ανάδειξη πεζογραφικής αφήγησης με τη μορφή του διηγήματος και του μυθιστορήματος.
• Ανάπτυξη θεατρικής δραστηριότητας, δίχως σημαντική συγγραφική παραγωγή.

Μέσα από τις παραπάνω δραστηριότητες, οι δημώδεις γλώσσες διαμορφώνουν και εντείνουν το νεότερο εθνικό χαρακτήρα τους.

ΠΗΓΕΣ

1. Βάρσος Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τον 6ο έως τις αρχές του 18ου αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π 1999
2. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, σ. 145, μτφρ Α. Ζηράς κ.α., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992).
3. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, σ. 145, μτφρ Α. Ζηράς κ.α., τ. Β, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992