Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ αναλυτική παρουσίαση. Μέρος 2ο Β ΜΙΣΟ 18ου

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ αναλυτική παρουσίαση. Μέρος 2ο Β ΜΙΣΟ 18ου 

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΗΜΙΣΥ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ

Προς την έλευση μιας νέας τάξης: φιλοσοφική σκέψη και ρομαντική ευαισθησία

Αρχίζουν να διαφαίνονται νέες τάσεις που θα κυριαρχήσουν με την έλευση του ρομαντισμού.

Σύμφωνα με τον Γκαίτε «Με τον Βολταίρο τελειώνει ένας κόσμος, με τον Ρουσώ αρχίζει ένας νέος»

Κυρίως με τα έργα του Ρουσσώ και του Ντιντερό, παρατηρούμε μια αναγέννηση του λυρισμού και της φαντασίας που επί σχεδόν έναν αιώνα είχαν καταδικαστεί στη σιωπή κάτω από την καταπίεση της ορθολογικής σκέψης. Αυτή η στροφή θα καταλείξει περίπου πενήντα χρόνια αργότερα στο Ρομαντισμό

Παράλληλα εμφανίζεται μια νέα αρχαιολατρεία όχι πια μέσα από τα βιβλία αλλά από τα έργα τέχνης της ελληνικής αρχαιότητας.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΗΜΙΣΥ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ

Προς την έλευση μιας νέας τάξης: φιλοσοφική σκέψη και ρομαντική ευαισθησία

Αρχίζουν να διαφαίνονται νέες τάσεις που θα κυριαρχήσουν με την έλευση του ρομαντισμού.

Σύμφωνα με τον Γκαίτε «Με τον Βολταίρο τελειώνει ένας κόσμος, με τον Ρουσώ αρχίζει ένας νέος»

Κυρίως με τα έργα του Ρουσσώ και του Ντιντερό, παρατηρούμε μια αναγέννηση του λυρισμού και της φαντασίας που επί σχεδόν έναν αιώνα είχαν καταδικαστεί στη σιωπή κάτω από την καταπίεση της ορθολογικής σκέψης. Αυτή η στροφή θα καταλείξει περίπου πενήντα χρόνια αργότερα στο Ρομαντισμό

Παράλληλα εμφανίζεται μια νέα αρχαιολατρεία όχι πια μέσα από τα βιβλία αλλά από τα έργα τέχνης της ελληνικής αρχαιότητας.

Εγκυκλοπαίδεια: ο ορθολογισμός στην πράξη

Η εγκυκλοπαίδεια αποτελεί ίσως το έργο στο οποίο οι φιλόσοφοι του 18ου αιώνα εκφράστηκαν με τον πιο ελεύθερο τρόπο. Παρ’ ότι η δημοσίευσή της αντιμετώπισε δυσκολίες και απαγορεύσεις, το έργο ολοκληρώθηκε χάρη στην ακούραστη εργασία του Ντιντερό και των πολυάριθμων συνεργατών του. Το έργο παρουσιάζει τις μέχρι τότε κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος τόσο σε φιλοσοφικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο, προσδίδοντας στην προσπάθεια αυτή μια οικουμενική διάσταση.

Σκοπός των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών είναι η εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης με στόχο τη διεύρυνση του ανθρώπινου πνεύματος, ιδιαίτερα του απλού λαού.

Τα τρία σημεία που δίνουν το στίγμα του έργου:

Το έργο παρουσιάζει τις μέχρι τότε κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος τόσο σε φιλοσοφικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο, προσδίδοντας στην προσπάθεια αυτή μια οικουμενική διάσταση.

1. Λογική υπερισχύει συναισθήματος

2. Γεγονός υπερισχύει υποθέσεων

3. Πρόοδος του πολιτισμού.

Το κεντρικό θέμα της εγκυκλοπαίδειας του οποίου ο τρόπος αντιμετώπισης αποτέλεσε πραγματική επανάσταση, είναι ο άνθρωπος. (...) ιδιαίτερη μέριμνα καταβάλλεται από τον Ντιντερό στην παρουσίαση των χειρωνακτικών επαγγελμάτων (....) με προφανή σκοπό να αποκαταστήσει την χειρωνακτική εργασία και αφετέρου την εργατική τάξη.

Το έργο πλησιάζει περισσότερο προς το δοκίμιο και αντί του διαδακτισμού χρησιμοποιεί την ειρωνεία.

Τρία ρεύματα επικρατούν στο Β’ μισό του 18ου αιώνα:

1. Τα φώτα έως περίπου τη δεκαετία του 1770: Σκεπτικισμός και Ορθολογισμός. Πνευματικό και φιλοσοφικό θεμέλιο στην προσπάθια υπέρβασης της κηδεμονίας της εκκλησίας και της θεολογίας στη σκέψη. Λογική-Αισθήσεις-Εμπειρία, μόνες πηγές γνώσης. Κοινή λογική-Παιδεία-Επιστήμες. Ο «μεταρρυθμισθείς» ή χριστιανικός Διαφωτισμός, προσπαθεί να παρακάμψει: Δεισιδεμονίες και Αθεΐα. Σύνδεση με Εμπειρισμό και Φυσικοθεολογία Νεύτωνα, άφησε βαθιές επιδράσεις σε όλη την Ευρώπη.

2. Συναισθηματική Ανταρσία, που απαίτησε τον πρωτεύοντα ρόλο της φύσης και της ευαισθησίας έναντι της λογικής. Αντίδραση στην παντοδυναμία της λογικής. Απελευθέρωση ζωής από κάθε επιβολή, χώρος στη φύση. Συναισθηματισμός-Ευσεβισμός-Ευαισθησία, τείνουν στη μοναδικότητα του ανθρώπου.

3. Κλασικισμός, ανάμεσα στο 1795-1815 (Συνέδριο της Βιέννης). Δίνει το στίγμα της Νέας Ευρωπαϊκής Τάξης. Εκτοπισμός Ρώμης από την Αθήνα. Φόρος τιμής σε μια Ελλάδα μύθο. Εξάπλωση σε όλους τους τομείς τέχνης και πολιτισμού.

Εγκυκλοπαίδεια: Οπλοστάσιο αθεϊστικών ιδεών. Ο Ντιντερό μαζί με τον Βολταίρο αποτελούν τους συγγραφείς με το μεγαλύτερο κύρος στο Β’ μισό του αιώνα.

Οι μεταμορφώσεις του μυθιστορήματος

Η σημαντικότερη λογοτεχνική εξέλιξη στα μέσα του 18ου αιώνα είναι χωρίς αμφιβολία η ανάπτυξη του μυθιστορήματος. Η ανακάλυψη και η εδραίωση της ευαισθησίας και του συναισθηματισκού στοιχείου κατά το δεύτερο μισό του αιώνα οδήγησε στη διαμόρφωση νέων μυθιστορηματικών ειδών και αποτέλεσε αφετηρία για τη λαμπρή πορεία του είδους κατά το 19ο αιώνα. Το προβάδισμα που παίρνει το συναίσθημα σε σχέση με τη λογική, αποτελεί ερέθισμα για τη λογοτεχνία που ανακαλύπτει το «Εγώ» και στρέφεται στην παρατήρησή του.

Οι δύο κυριότερες φάσεις του μυθιστορήματος:

1. Το ελεγειακό μυθιστόρημα (οι ρίζες του στην Μανό Λεσκώ) με κύρια δείγματα την κορυφαία μυθιστορηματική τριλογία του ευρωπαϊκού αστικού μυθιστορήματος: Βέρθερος (Γκαίτε), Κλαρίσα Χάρλοου (Ρίτσαρντσον), Νέα Ελοΐζα (Ρουσσώ)

Μαρκήσιος ντε Σαντ

2. Σκοτεινή μυθιστορηματική γραφή που προβάλλει την ψυχολογική κατάσταση της ελευθεριότητας και την διαστροφή των ηρώων του Μαρκήσιου ντε Σαντ και των Επικύνδυνων σχέσεων του Λακλό.

Ο Σάμουελ Ρίτσαρντσον και το αγγλικό μυθιστόρημα

Ο Ρίτσαρντσον ασκεί ευρεία επιρροή στην Ευρώπη, ενώ το έργο του χαρακτηρίζεται από την ρεαλιστική απεικόνιση των συναισθημάτων και ο τρόπος λειτουργίας τους μέσα μέσα σ’ ένα σύγχρονο σύστημα ηθικών αξιών. Ο Ρίτσαρντσον τείνει σε ηθικολογικούς σκοπούς χωρίς να παραγνωρίζει τη σημασία της εξονυχιστικής μελέτης της ανθρώπινης φύσης, ακόμα και του υποσυνείδητου.

Πλαισίωση του έργου του από άλλα εξίσου πρωτότυπα των Χένρυ Φίλντιγκ, Λώρενς Στερν, Ουίλιαμ Γκόντσμιθ. Παράλληλα καλλιέργεια γυναικείας γραφής από Φράνσις Μπέρνεϋ και Τζέιν Ώστιν

Ο Στερν κατέχει την ιδιάζουσα θέση στην ιστορία της εξέλιξης του μυθιστορήματος, καθώς είναι, μετά τον Ρίτσαρντσον, ο αντιπροσωπευτικότερος εκφραστής του συναισθηματισμού αλλά με τη διαφορά ότι αποποιείται την ηθικολογική διάθεση του Ρίτσαρντσον.

Ο Ντιντερό και η αμφισβήτηση του μυθιστορήματος

Αν εξαιρέσουμε τη Μοναχή (μυθιστόρημα συμπεριφοράς), κανένα έργο του Ντιντερό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αμιγώς μυθιστόρημα. Καταργώντας τις μυθιστορηματικές συμβάσεις τείνει προς το αντι-μυθιστόρημα, ενώ ο ρεαλισμός του αποστασιοποιείται από την καθημερινή αναπαράσταση της καθημερινότητας.

ΕΡΓΑ-ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΙΔΗ -ΧΩΡΕΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ.

Το επιστολικό μυθιστόρημα

Γκιγιεράκ-ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΔΑΣ ΜΟΝΑΧΗΣ

Το επιστολικό μυθιστόρημα καθιερώνεται σταδιακά στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τον 18ο αιώνα μετά την επιτυχία που είχαν σημειώσει κατά τον προηγούμενο αιώνα οι Επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής του Γκιγιεράκ. (....) εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την κοινωνικότητα του Διαφωτισμού και την επιθυμία για την αναζήτηση της αλήθειας ή της αληθοφάνειας, η αυθεντικότητα της οποίας διασφαλίζεται με τη χρήση του πρώτου προσώπου το οποίο εισβάλει έτσι στη λογοτεχνία.

Η ανταλλαγή επιστολών μεταξύ διαφορετικών προσώπων δημιουργεί μια σύγχυση και προκαλεί διφορούμενες σχέσεις ανάμεσα στον συγγραφέα, τον αφηγητή και τον αναγνώστη.

Λόγοι που ευνόησαν την ανάπτυξη επιστολογραφίας:

1. Ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων.

2. Ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων.

3. Έκφραση κοινωνικότητας του Διαφωτισμού.

4. Αναζήτηση αλήθειας και αληθοφάνειας.

5. Εισβολή του πρώτου προσώπου στην λογοτεχνία.

Η αυτοβιογραφία.

Αναπτύχθηκε στο Β’ μισό του 18ου αιώνα και δεν πρέπει να συγχέεται με οποιαδήποτε μορφής εξομολόγηση σε πρώτο πρόσωπο. Στο «εγώ» της αυτοβιογραφικής γραφής ταυτίζεται ο συγγραφέας, δηλαδή αυτός που γράφει τη ζωή του, ο αφηγητής που τη διηγείται και ο πρωταγωνιστής. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων αυτοβιογραφιών είναι ότι ξεκινούν θέτοντας ένα κοινό ερώτημα που αφορά το λόγο, τα μέσα και το μέγεθος που θα λάβει το εγχείρημα και αποτελεί το λεγόμενο «αυτοβιογραφικό σύμφωνο».

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΠΩΘΗΜΕΝΟΥ

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου του αιώνα καλλιεργείται η ευαισθησία, πιθανά ως σύμπτωμα αναγκαίας αναζήτησης μιας νέας ισορροπίας δυνάμεων.

Ο Ρουσσώ προχωρεί στα άκρα καθώς δεν του αρκεί να διαπιστώσει την συμπληρωματικότητα των εσωτερικών και εξωτερικών αισθήσεων, δίνει προβάδισμα στα αισθήματα.

Η φωνή της καρδιάς των ανθρώπων φαντάζει πιο φερέγγυα από τα επιφανειακά δόγματα και τους τύπους της επίσημης θρησκείας. Τούτη η «θρησκεία της καρδιάς» που στις προτεσταντικές χώρες ονομάζεται «ευσεβισμός», και συνοδεύεται από κάποια συναισθηματική έξαρση, εξαπλώνεται ακαριαία σε όλη την Ευρώπη. Ο ευσεβισμός επηρέασε βαθύτατα τον νεαρό Γκαίτε όσο και τον Ρουσσώ. Η επίδραση του ευσεβισμού στην εσωτερική ζωή αποτέλεσε ερέθισμα για τη λογοτεχνία, ως προς την παρατήρηση του εγώ και την περιγραφή των πιο ενδόμυχων συγκινησιακών ορμών• τελικά, η τάση αυτή οδηγεί στον συναισθηματισμό.

Το έργο Κλαρίσσα Χάρλοου του Ρίτσαρντσον και η επιτυχία του, είναι ενδεικτική για την θραύση που κάνει ο έρωτας στον «συναισθηματικό» αυτόν αιώνα. (....) Ο πανταχού παρόν έρωτας με όλες τις αποχρώσεις του, από το υπέρτατο πάθος έως τη βαθύτερη διαστροφή, αποτελεί σύμπτωμα του φαινομένου που ονομάστηκε «ανακάλυψη του εαυτού»: το εγώ εκλαμβάνεται πια ως κέντρο όλων των εμπειριών και ως σημείο αναφοράς όλων των αξιών.

ΝΕΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ

Ρίτσαρντσον και Στερν, άνοιξαν το δρόμο στους Γκόντσμιθ, Μπέρνεϋ και Ώστιν. Ο Σμόλετ αντλεί κατά κόρον από τον Στερν στο τελευταίο του έργο.

Όλιβερ Γκόλντσμιθ

Ο Ιρλανδός Όλιβερ Γκόλντσμιθ, υπήρξε δοκιμιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και μυθιστοριογράφος. Το πιο γνωστό του έργο είναι Ο ιερέας του Γουέηκφηλντ. Το ρεαλιστικό αυτό μυθιστόρημα περιγράφει τις δυσκολίες ενός αγγλικανού πάστορα και της οικογένειάς του. Ο ήρωας επιδίδεται συχνά στην εσωστρέφεια. Η εικόνα της οικογενειακής ζωής στην ύπαιθρο είναι γεμάτη από καλοσύνη και ανθρωπιά.

Τα βιβλία της Φάννυ Μπέρνεϋ είναι πρότυπα του γυναικείου μυθιστορήματος που περιγράφει τη ζωή μιας άπειρης κοπέλας, από τα πρώτα βήματά της στην κοινωνία έως το γάμο. Η ηρωίδα εκτίθεται σε κάθε λογής κοινωνικές καταστάσεις που δοκιμάζουν το χαρακτήρα της. Ο γάμος βρίσκεται στο κέντρο της κοινωνικής δομής αλλά και της αφηγηματικής πλοκής• το θέμα είναι εάν ο έρωτας μπορεί η όχι να αποδειχθεί συμβατός ή όχι με τους εξωτερικούς τύπους της κοινωνικής ζωής. (...) αποτελεί το άμεσο προηγούμενο της Ώστιν.

Το Υπερηφάνεια και προκατάληψη είναι αναμφίβολα το πιο γνωστό έργο της Τζ. Ώστιν. (....) Η τέχνη της συγγραφέος συνίσταται πρώτα απ’ όλα στο λεπτό χειρισμό των αποχρώσεων στους διαλόγους. Ο κόσμος των μυθιστορημάτων της περιορίζεται στη μεγαλοαστική τάξη και τους μικροαριστοκράτες της υπαίθρου, αλλά το στενό αυτό περιβάλλον περιγράφεται σε όλες τις εκδοχές του και, πολλές φορές γίνεται στόχος αυστηρής κριτικής. Αν και η θέση της γυναίκας είναι όπως στην Μπέρνεϋ, κύριο θέμα των βιβλίων της, η Ώστιν δεν παγιδεύεται ποτέ στον κύκλο μιας άχαρης φεμινιστικής προπαγάνδας.

Το αγγλικό μυθιστόρημα έχει μεγάλη απήχηση στην ηπειρωτική Ευρώπη, ιδιαίτερα δε στη Γερμανία και την Γαλλία. (....) Με τον Μοιρολάτρη Ιάκωβο, ο Ντιντερό πειραματίζεται σε μια νέα μυθιστορηματική μορφή, που ανατρέπει το χρονολογικό ξετύλιγμα του αφηγηματικού νοήματος. Για το συγγραφέα, σύλληψη της πραγματικότητας σημαίνει κυριολεκτικά «βιώμα αισθήσεων».

Στον αντίποδα ο Ρουσσώ παίζει το ρόλο του εσωστρεφή, καθώς εκλογικεύει ακόμα περισσότερο τις αισθήσεις, δημιουργεί ζωή χάρη στη δύναμη της γραφής. Με άλλα λόγια, στον Ντιντερό η συγκινισιακή ζωή προηγείται της γραφής, ενώ στον Ρουσσώ δημιουργείται σταδιακά μέσα από τη γραφή.

• Ρωσία: Έμιν με το Επιστολές Ερνέστου και Χυσαυγής, επίδραση από Ρίτσαρντσον και Ρουσσώ, χρησιμοποιεί το επιστολικό είδος προκειμένου να εισάγει θέματα επικαιρότητας στην ερωτική του ιστορία. Ο Εμίν θεωρείται δημιουργός του ρώσικου ψυχολογικού μυθιστορήματος. Ωστόσο, από αισθητική άποψη υπερέχει ο Καραζμίν.

• Κάτω Χώρες: Ρίινφις Φάιτ με το Ιουλία, εισάγει το ρεύμα του συναισθηματισμού.

• Ουγγαρία: Γιόζεφ Κάρμαν με το Η κληρονομιά της Φανής, εμπνευσμένο από το Βέρθερο.

• Ιταλία: Η πρόζα είναι ακόμα δέσμια του ακαδημαϊσμού, και τα μακροσκελή έργα του Πιέτρο Κιάρι θυσιάζουν πολύ συχνά την συναισθηματική πλοκή στην ηθική απόδειξη.

ΤΟ ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Η επιστολή εμφανίζεται υπό ποικίλες μορφές στη λογοτεχνία του 18ου αιώνα και ιδιαίτερα στο μυθιστόρημα. (....) Έχει ένα διπλό πλεονέκτημα καθώς δεν επιβάλει δομικούς περιορισμούς και επιπλέον συνιστά σίγουρο μέσο διάδοσης των αντιλήψεων του αποστολέα. Η επιστολογραφία είναι επίσης αδιάσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς: στις επιστολές τους, ο Πλίνιος ή ο Απόστολος Παύλος εκθέτουν τις γνώμες τους για την πολιτική ή για τη θρησκευτική παιδεία.

Το γράμμα αποβαίνει προνομιακό μέσο για την ανάπτυξη επιχειρημάτων και για την έκφραση των συναισθημάτων (....) τα γεγονότα που απαρτίζουν την πλοκή είναι λιγότερο σημαντικά από τις συγκινήσεις, επειδή οι συγκινήσεις οι ίδιες αποτελούν γεγονότα, οι χαρακτήρες είναι χαρακτήρες δραματικοί διότι δεν είναι παρά φωνές, και το είναι μορφοποιείται μέσα από το καθρέφτισμά του στη γραφή.

Η μόδα της επιστολογραφίας εξαπλώθηκε στην Γαλλία και την Αγγλία λόγω της όλο και μεγαλύτερης εκτίμησης που απολαμβάνουν τα συναισθήματα, η συμπόνοια και η ειλικρίνεια, καθώς εκλανβάνονται ως φιλοσοφικές και ψυχολογικές έννοιες με αντίκτυπο στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο.(....) Η δυναμική αυτή αντανακλάται στη διπλή λειτουργία της επιστολής ως καθήκοντος και ως απόλαυσης.(....) Ένα αληθινό γράμμα μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία φαντασίας και μια λιτή ανάλυση των γεγονότων• με ανάλογο τρόπο, ένα φανταστικό γράμμα μπορεί να εναλλάσσει τον αφηγηματικό και τον ηθοπλαστικό λόγο, βάσει της αρχής, που ο ίδιος ο 18ος αιώνας είχε αντλήσει από τον Οράτιο, ότι η λογοτεχνία πρέπει συγχρόνως να διαπαιδαγωγεί και να ψυχαγωγεί. Σε τούτα προστίθετα, προς τα μέσα του αιώνα, η ιδέα ότι οφείλει επίσης να συγκινεί.

Η ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ

Το μυθιστόρημα του 18ου αιώνα μιλά γενικότερα για τους περιορισμούς που επιβάλλονται στους νέους κατά τη μετάβασή τους από την παιδική στην ώριμη ηλικία.(.....) Αλληλογραφώντας, ο ήρωας των επιστολικών μυθιστορημάτων αποκομίζει εμπειρίες, διότι η αλληλογραφία αναπτύσσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και ευνοεί την ανάλυση των ψυχικών καταστάσεων των διάφορων χαρακτήρων. Η κατ’ ανάγκη στατική θέση από την οποία αλληλογραφεί κανείς αντισταθμίζεται από τα ψυχολογικά ανοίγματα και τις ανταλλαγές που προσφέρει η επιστολογραφία.

Μια νέα χρήση της επιστολής, που καταπιάνεται με την οικογενειακή ζωή και τη θέση της γυναίκας σε τούτο το πλαίσιο, εμφανίζεται με το Ιουλία ή Νέα Ελοΐζα του Ρουσσώ.(....) Οι επικίνδυνες σχέσεις του Λακλώ εξερευνούν,

ΛΑΚΛΩ

αντιθέτως το κακό.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

Ντιντερό –  Ο νόθος γιος

Αλφιέρι (τραγωδία)- Φίλιππος- Σαούλ-Αγαμέμνων- Αντιγόνη- Πολυνείκης

Ντιντερό

• ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ κ' ΔΙΑΣΗΜΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ
• Γκαίτε (Γερμανία)– Βέρθερος
• Ντιντερό (Γαλλία)– Η μοναχή – Στον Ανιψιό του Ραμώ
• Ρουσσώ (Ελβετία)– Νέα Ελοΐζα – Αιμίλιος
• Στερν (Αγγλία)– Μοιρολάτρης Ιάκωβος
• Ρίτσαρντσον (Αγγλία)– Κλαρίσσα Χάρλοου-Πάμελα
• Χένρυ Φίλντιγκ (Αγγλία)- Σάμελα
• Φάνυ Μπέρνεϋ (Αγγλία)- Εβελίνα
• Όλιβερ Γκόλντσμιθ (Ιρλανδία)- Ο ιερέας του Γουέηκφηλντ
• Τζ. Ώστιν (Αγγλία)- Υπερηφάνεια και προκατάληψη
• Έμιν (Ρωσία) - Επιστολές Ερνέστου και Χυσαυγής
• Ρίινφις Φάιτ (Κάτω Χώρες)- Ιουλία
• Γιόζεφ Κάρμαν (Ουγγαρία) - Η κληρονομιά της Φανής

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Τα δείγματα της γαλλικου τύπου τραγωδίας παραμένουν περιθωριακά, ενώ παράλληλα οι δραματουργοί των δυτικοευρωπαϊκών κρατών αναζητούν πρότυπα στο έργο του Σαίξπηρ.

Τα θεωρητικά πλαίσια αυτού του νέου θεάτρου που διαμορφώνεται στη Γαλλία και βρίσκει συνεχιστές στην Ευρώπη όρισε και εφάρμοσε στα έργα του ο Ντιντερό. Ο οποίος προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα θέματα που θέτει ο αιώνας σχετικά με την ηθική και κοινωνική εμβέλεια του θεάτρο

Εμφάνιση του αστικού δράματος με τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Θεματολογία που εμπνέεται από επίκαιρα θέματα ενώ η δράση τοποθετείται στο εσωτερικό μιας αστικής κατοικίας.

2. Η επιλογή προσώπων που παύουν να είναι μυθικοί βασιλείς και ήρωες, είναι καθημερινοί άνθρωποι που διαφοροποιούνται μέσα από το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν μέσα στο περιορισμενο κοινωνικό πλαίσιο της οικογένειας.

3. Ο χαρακτήρας είναι ηθικο-διδακτικός.

Το σημαντικότερο δείγμα του αστικού δράματος είναι το Φιλόσοφος εν αγνοία του, του Σενταίν.

Μπωμαρσαί

Ο Μπωμαρσαί, οπαδός του Ντιντερό, εμμένει στον ηθικολογικό χαρακτήρα του δράματος. Με τους Γάμους του Φιγκαρό, ο Μπωμαρσαί έδειξε ότι η σκηνή μπορεί να λειτουργεί ως βήμα όπου στιγματίζονται οι πολιτικές και κοινωνικές αυθαιρεσίες. Ωστόσο το θέατρό του δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην κριτική της κοινωνίας της εποχής του. Είναι πάνω απ’ όλα κωμικό και γι’ αυτό χρησιμοποιεί γρήγορους ρυθμούς, μουσικά στοιχεία, λογοπαίγνια και άλλα θεατρικά ευρήματα προκειμένου να δημιουργήσει ένα ζωντανό θέατρο.

Η μεταρρύθμιση του γερμανικού θεάτρου πραγματοποιείται μέσα από το έργο του Λέσιγκ που κυριαρχεί την δεύτερη περίοδο του διαφωτισμού. Χωρίς να αρνείται τελείως τη χρήση παλαιών προτύπων, αρνείται τη στείρα μίμηση και προτιμά να εργαστεί για τη δημιουργία μια εθνικής λογοτεχνίας υψηλού επιπέδου. Αντιστάθηκε σθεναρά στον Γκότσεντ και τη γαλλοφιλία και στράφηκε προς τον Σαίξπηρ για τη δημιουργία θεματολογίας που να ταιριάζει στην γερμανική αστική τάξη. Με το έργο του Σάρα Σάμσον θέτει τις βάσεις του γερμανικού αστικού δράματος, απορρίπτωντας τον αλεξανδρινό στίχο και διατηρώντας μόνο την ενότητα χαρακτήρων. Ωστόσο, το ασφαλέστερο πρότυπό του σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο παραμένει ο Ντιντερό.

Στο ιταλικό θέατρο δεσπόζουν οι μορφές των Κάρλο Γκολντόνι και Βιττόριο Αλφιέρι.

Ο Γκολνόνι, μεταρρυθμιστής του ιταλικού θεάτρου, θέλησε να δώσει μια ευχάριστη αλλά ακριβή εικόνα του ενετικού τρόπου ζωής. Εγκαταλείπει την κομμέντια ντε λα αρτέ και όλες τις παραδοσιακές μορφές και στρέφεται σε ένα κωμικό είδος μεγαλύτερης λογοτεχνικής αξίας. Αποδίδει με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά των προσώπων και λιγότερο την ψυχολογία τους.

Ο Αλφιέρι, προσανατολίζεται προς την τραγωδία με ένα διπλό όραμα: από τη μια η αρχαιότητα και το μεγαλείο της και από την άλλη η εικόνα της ανθρωπότητας που κατορθώνει να ξεπεράσει τον εαυτό της. Οι ήρωές του ταλαντεύονται ανάμεσα στο υψηλό ιδεώδες και τη μετριότητα του κόσμου. Η τραγική τέχνη λειτουργεί εδώ ως διάμεσος για να ξεπεραστεί αυτή η αντινομία. Έτσι, το μεγαλείο που παραμένει άπιαστο μπορεί να επιτευχθεί μέσω της τραγωδίας.

Το δράμα είναι ο χώρος όπου η παράδοση και το νέο πνεύμα αντιπαρατίθενται με τη μεγαλύτερη δριμύτητα (...) η διαμάχη αυτή προσωποποιείται ως αντιπαράθεση του Ρακίνα προς τον Σαίξπηρ (...) η γαλλικού τύπου τραγωδία επιβιώνει ως το τέλος του αιώνα στις χώρες που δεν έχουν αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό μια λογοτεχνία στην ομιλουμένη γλώσσα (Ρωσία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ελλαδα, Σουηδία). Αντίθετα στην Αγγλία, την Γαλλία και την Γερμανία, ο Σαίξπηρ επανέρχεται στις προτιμήσεις. (...) η θεατρική ανανέωση δεν συμπεριέλαβε την τραγωδία κι έλαβε χώρα σε ένα νέο είδος το αισθηματικό δράμα. Το πρότυπο του οποίου είναι αγγλικό.

Ο Ντιντερό αποτελεί τον κύριο θεωρητικό την ανανέωσης στην Γαλλία. (...) Ορισμένα χαρακτηριστικά της έκβασης θυμίζουν κωμωδία• διαφέρει όμως η ποιότητα της συγκίνησης που προξενεί το δράμα στους θαυμαστές του.

Μεγάλη επιτυχία του αστικού δράματος είναι το έργο Φιλόσοφος εν αγνοία του (1765) του Σενταίν. Η σκηνοθεσία του δημιουργεί συγκίνηση και παίζει με τον παράγοντα ευαισθησία: τόσο των ηρώων όσο και των θεατών.

Γκότχολντ Εφραίμ Λέσιγκ

Στο χώρο του δράματος, ο Γκότχολντ Εφραίμ Λέσιγκ μπορεί να θεωρηθεί ότι αποπερατώνει και ταυτόχρονα υπερβαίνει τον Διαφωτισμό στην Γερμανία. (....) Τόσο κατά τον Λέσιγκ όσο και κατά τον Ντιντερό «χρειάζονται χαρακτήρες μετρίου αναστήματος», δηλαδή ανθρώπινες υπάρξεις ούτε πολύ τέλειες, ούτε πολύ άβουλες, γιατί αυτές ακριβώς επιδέχονται αναμόρφωση. (...) Ο Λέσιγκ φτάνει στο αστικό δράμα (....) Στο εξής ο αστός παρεμβαίνει δικαιωματικά στο δράμα με την ιδιότητα του τραγικού ήρωα.

Ο Ενετός Κάρλο Γκολντόνι είναι, από τους θεατρικούς συγγραφείς της υπόλοιπης Ευρώπης, εκείνος που βρίσκεται πιο κοντά στις ιδέες του Ντιντερό και του Λέσιγκ. (...) επιδιώκει να δημιουργήσει ένα νέο τύπο θεάτρου . (....) αν και ονομάζονται «κωμωδίες», τα έργα του Γκολντόνι δεν αποβλέπουν όλα στο στο καθαυτό κωμικό. Το αξιοσημείωτο είναι η εμβρίθειά του, χάρη στην οποία η παραδοσιακή κωμωδία μετατρέπεται σε «σοβαρό είδος.».

ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ:

ΑΣΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

Σενταίν-  Φιλόσοφος εν αγνοία του

Λέσιγκ- Αιμιλία Γκαλότι- Η Δεσποινίς Σάρα Σάμσον- ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΗΣ-ΕΘΝΙΚΗ 

 ΚΩΜΩΔΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

Μπωμαρσαί- Γάμοι του Φιγκαρό- Ο κουρέας της Σεβίλλης

Γκολντόνι – Υπηρέτης δύο Αφεντάδων / Λοκαντιέρα- Η Ταβερνιάρισσα

Λέσιγκ- Μίνα φον Μπάρνχελμ (πρώτη γερμανική κωμωδία)

Μπωμαρσαί- Γάμοι του Φιγκαρό- Ο κουρέας της Σεβίλλης

Γκολντόνι – Υπηρέτης δύο Αφεντάδων / Λοκαντιέρα- Η Ταβερνιάρισσα

Λέσιγκ- Μίνα φον Μπάρνχελμ (πρώτη γερμανική κωμωδία)

ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Σταδιακή στροφή προς το λυρικό στοιχείο, σε συνδυασμό με την χρησιμοποίηση προτύπων από τη φύση. Στην προσπάθεια ανανέωσης του λυρισμού οι δημιουργοί στρέφονται προς το παρελθόν, το οποίο αποτελούν οι απαρχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού του Μεσαίωνα. Συντελείται μια στροφή προς τις ρίζες των τοπικών λογοτεχνιών και αναδεικνύονται τα λαϊκά τραγούδια, ενώ η λυρική έμνευση εκπορεύεται από συναισθηματικές εξάρσεις, πάθη, ευαισθησία και φόβο.

Σημαντικότερο ίσως δείγμα αποτελούν τα ποιήματα του Τζέημς Μακφέρσον, που διατείνεται πως είναι μεταφράσεις του βάρδου του 3ου αιώνα Ossian. Η επιτυχία του εγχειρήματος αποτελεί μοναδικό και ανεξήγητο φαινόμενο. Η αναπόληση του παρελθόντος συγχέεται με τη θλίψη για το παρόν, συναισθήματα που αναπτύσσονται μέσα σε ένα τρομακτικό και γοητευτικό σκηνικό καταχνιάς, απόκρημνων βράχων και καταιγίδων.

Ενδεικτικό του πολυσύνθετου χαρακτήρα του 18ου αιώνα είναι το γεγονός ότι η ηπειρωτική Ευρώπη ανακαλύπτει στη μία και την ίδια Αγγλία δύο «μακάρια νησιά». Αυτό της εμπειρικής φιλοσοφίας και της λογικής και εκείνο του συναισθηματισμού (πρόδρομος του ευρωπαϊκού ρομαντισμού).(...) Η έννοια της φύσης έχει άλλη σημασία για τον ποιητή του Β’ μισού του αιώνα από εκείνη που είχε για τον φιλόσοφο το Α’ Μισό. Ενώ ο Διαφωτισμός αρνείται να δει μια θεϊκή σφραγίδα στη φύση, οι ποιητές της δεύτερης περιόδου, τελείως αντίθετα, την «θεοποιούν» και ακόμη και την μυθοποιούν. (...) ο σκοτεινός Μεσαίωνα γίνεται δημοφιλής, και μαζί του η Γοτθική εποχή.

Στο χώρο της αισθητικής, τα κριτήρια του αντικειμενικά ωραίου καταργούνται και αντικαθίστανται από την έννοια του ατομικού αισθητηρίου.

Ο Μίλτον ασκεί καθοριστική επιρροή στην Γερμανία, ιδιαίτερα στον Φρίντριχ Γκόντλιμπ Κλόπστοκ, ο οποίος δίνει νέα ώθηση στην ποιητική γλώσσα με το έργο του Μεσσιάδα. Αλλά και στον Φάουστ του Γκαίτε διαφαίνονται οι μιλτόνειες επιρροές.

Το μέγιστο φιλολογικό γεγονός της εποχής είναι η εμφάνιση του Σκωτσέζου Τζέημς Μακφέρσον με το ψευδώνυμο Όσσιαν. (...) η ενθουσιώδης πρόσληψη του Όσσιαν από την ηπειρωτική Ευρώπη προετοιμάζει το έδαφος για μια μελαγχολική ποίηση (...) που αντλεί τα θέματά της από τη φύση και το θάνατο.

Ο πρώτος Ιταλός ποιητής που παρέβη τις ποιητικές συμβάσεις του κλασικισμού είναι ο Μελκιόρε Τσεζαρότι (....) Η ελεύθερη και από λογοτεχνική άποψη ανώτερη μεταγλώτισση του πρωτότυπου, των Αποσπασμάτων του Όσσιαν, έχει τεράστια επιτυχία.(...) επηρέασαν διαχρονικά την εξέλιξη της ιταλικής ποιητικής γλώσσας. (....) απελευθερώνει τον ποιητικό λόγο και ανανεώνει τη λυρική έκφραση.

Η λυρική ποίηση της Ρωσίας ανανεώνεται θεαματικά στο έργο του Γαβριήλ Ντεζάρβιν

Στην Πολωνία, μετά τον τρίτο διαμελισμό της χώρας ωριμάζει το ρεύμα που ονομάστηκε η «ποίηση της οδύνης»: συναισθηματική και ειδυλλιακή, χαρακτηρίζεται από ένα έντονο πατριωτισμό και βαθύτατη ειλικρίνεια. Αντιπροσωπευτικό δείγμα αποτελεί το ποίημα Ο Πολωνός βάρδος που έγραψε ο νεαρός πρίγκηπας Αδάμ Γιέρζυ Τσαρτορίσκι.

Στην Αγγλία, με μόνες εξαιρέσεις τον Μπερνς και τον Μπλέηκ, το Β’ μισό του 18ου αιώνα, δεν έχει παρά ποιητές δεύτερης κατηγορίας.

ΠΟΙΗΣΗ:ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

O. Μπλέηκ

•    Τζέημς Μακφέρσον (Σκωτία) – Όσσιαν
• Φρίντριχ Γκόντλιμπ Κλόπστοκ (Γερμανία) – Μεσσιάδα
• Γκαίτε (Γερμανία)- Φάουστ- ΚΛΑΣΙΚ
• Σίλλερ (Γερμανία) Εμπνευστής της μεγάλης πολιτικής & ιστορικής τραγωδίας, που απεικονίζεται συμβολικά η ανθρώπινη.- ΚΛΑΣΙΚ
• Μπερνς (Αγγλία)
• Μπλέηκ (Αγγλία)
• Μελκιόρε Τσεζαρότι (Ιταλία)- Μεταγλώτισση Όσσιαν/ απελευθερώνει τον ποιητικό λόγο καιανανεώνει τη λυρική έκφραση.
• Γαβριήλ Ντεζάρβιν (Ρωσία) Λυρική- ανανέωση
• Αδάμ Γιέρζυ Τσαρτορίσκι (Πολωνία)- Πολωνός βάρδος

ΓΚΑΙΤΕ: ΑΠΟΤΟ “STURM UND DRANG” ΣΤΟ “KLASSIC”

Το συγκεκριμένο πέρασμα αποτελεί κοινό στοιχείο, μέσα από διαφορετικούς δρόμους, των 2 σημαντικότερων Γερμανών εκπροσώπων του 18ου αιώνα, Γκαίτε και Σίλλερ.

Σίλλερ

Το έργο του Γκαίτε αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε μορφή σκέψης και τέχνης για περισσότερο από μισό αιώνα. Με την εκρηκτική συμμετοχή του στο Sturm und Drang, προσφέρει στη Γερμανία τη μεγάλη εθνική και λαϊκή ποίηση. Ενώ στην ωριμότητά του προσφέρει μιαν «κλασική» αισθητική που σταδιακά μετριάζεται από ρομαντικά στοιχεία. Η διαδοχή των έργων του μαρτυρεί αυτές τις εσωτερικές ανακατατάξεις, προϊόντα άλλοτε αργής ωρίμανσης και άλλοτε απότομων κρίσεων. (...) Με το επιστολικό μυθιστόρημα Τα πάθη του Βέρθερου, ο Γκαίτε καταξιώνεται σε όλη την Ευρώπη. Έργο με εντυπωσιακές καινοτομίες, το οποίο χάρη στον ποιητικό ρεαλισμό του αποδίδει μια πιστή εικόνα της ζωής και των ηθών της γερμανικής αστικής τάξης, που διαφέρει από τις αντίστοιχες γαλλικές ή αγγλικές κοινωνικές τάξεις. Αποτελεί ένα μυθιστόρημα της επιθυμίας για έρωτα, καθώς η καρδιά του ήρωα ασυγκράτητη, παρασύρεται από το αβάσταχτο πάθος που της προκαλεί κάθε νέο συναίσθημα. Ο Γκαίτε μας αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές και αντιδράσεις της ανθρώπινης ψυχής που κανείς ως τότε δεν είχε μελετήσει. (...) με το έργο αυτό που συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία του Sturm und Drang, ο Γκαίτε εγκαινιάζει το σύγχρονο μυθιστόρημα και, ξεσκεπάζοντας ενδόμυχα συναισθήματα θέτει τις βάσεις του ρομαντικού κινήματος.

Η συνάντηση του Γκαίτε με τον Σίλλερ υπήρξε καθοριστική και με για τους δύο (...) ο Σίλλερ είναι στην Γερμανία, ο εμπνευστής της μεγάλης ιστορικής και πολιτικής τραγωδίας στην οποία απεικονείζεται συμβολικά η ανθρώπινη τραγωδία.

Το γερμανικό κίνημα «Sturm und Drang» (Θύελα και Ορμή) εμφανίζεται τη δεκαετία του 1770. Αποτελεί ένα εφήμερο πλην όμως δυναμικό κίνημα, με ζωτικά κέντρα τη Φρανγκφούρτη και το Γκέτιγκεν. (...) δεν εμφάνισε λογοτεχνικά μανιφέστα κι επέζησε χάρη στις γραπτές και προφορικές επαφές και σχέσεις των συγγραφέων που το απάρτιζαν. (...) Οι οπαδοί του Sturm und Drang

Δεν επιδιώκουν απλά να αποτινάξουν την κηδεμονία του γαλλικού κλασικισμού, αλλά προσβλέπουν και σε πολιτική απελευθέρωση, σε μια κατακερματισμένη Γερμανία με δύο θρησκείες. (...) Χάρη στην εθνική συνιστώσα εκφράζεται η ανάγκη επαναξιολόγησης της της γερμανικής γλώσσας (Χέρντερ), ενώ αναζοπυρώνεται το ενδιαφέρον για τη δημοτική ποίηση. (....) Η νέα γενιά στοχεύει στην ατομικότητα εκείνη που είχε ανακαλύψει η Αναγέννηση: εκλαμβάνει το ανθρώπινο πρόσωπο ως ενότητα σώματος, ψυχής και πνεύματος• τέλος, πρεσβεύει μια ιδέα της φύσης σε απόλυτο βαθμό, όπως την εννούσε ο Ρουσσώ. Τα θεματά της τα αναζητά από τον κόσμο των παιδιών, των απλών και αφελών ανθρώπων, των βιβλικών και ομηρικών ηρώων, των ηρώων τη γερμανικής ιστορίας. Οι εκπρόσωποι του Sturm und Drang εξαίρουν τη δύναμη του πάθους. Για τούτο, το καταλληλότερο μέσο φαίνεται να είναι το δράμα, και μάλιστα το πεζό (...) Η μάχη δίνεται υπέρ της πολιτικής ελευθερίας και υπέρ του ελεύθερου έρωτα, κατά των κοινωνικών εμποδίων και των κατά συνθήκη ψευδών που προβάλει η κοινωνία στο χώρο της ηθικής. Τέλος, διεκδικείται μια φυσική θρησκεία απέντνι στον εκκλησιαστικό δεσποτισμό.

Δύο κυρίως συγγραφείς είναι αντιπροσωπευτικοί του γερμανικού «Klassik», o Γκαίτε και ο Σίλλερ.(...) ο ποιητής προτίθεται να συμφιλιώσει την ηθική και τη λογική σε μια αισθητική αρμονία. (...) Ο άνθρωπος του «Klassik» πιστεύει σε μια φύση όπου το θείο πνεύμα τη διατρέχει απ’ άκρου εις άκρον, και το έργο της τέχνης, με τη δομή του την ίδια, αναπαριστά τα έργα της φύσης. Η αισθητική του «Klassik» στηρίζεται επομένως σε μια πανθεϊστική κοσμοαντίληψη. Η Τέχνη καλεί σε παρουσία μάλλον τους νόμους της ζωής και την αλήθεια. (...) όσο για την ποιητική γλώσσα, ο κλασικισμός προτιμά τον έμμετρο λόγο και τις πάγιες μορφές του.

Ο Γκαίτε μετέχει στο κίνημα «Sturm und Drang», μεταξύ 1771-1785, με τους ύμνους στον Προμηθέα, στον Μωάμεθ και στον Κρόνο, με ποιήματα άμεσου και ειλικρινούς λυρισμού. (....) Η αρχαία αρχιτεκτονική και γλυπτική, αλλά και η φυσικότητα του τρόπου ζωής στο Νότο, τον οδηγούν στη σύλληψη του κανόνα μιας αρμονίας που συνδυάζει το σύνολο των ανθρώπινων ιδιοτήτων: το πνεύμα (που άλλοτε τα φώτα πρόβαλλαν σε προνομιακή θέση) όσο και την ευαισθησία («Sturm und Drang»), το σώμα όσο και το νου, τον χριστιανικό (και ιδίως προτεσταντικό) ασκητισμό και παράλληλα τον παγανιστικό αισθησιασμό.

Ο Γκαίτε και ο Σίλλερ εξελίσσονται λοιπόν σε κλασικούς. Εξετάζουν και ασκούνται συστηματικά σε ορισμένα λογοτεχνικά είδη, όπως η μπαλάντα, η τραγωδία, το μυθιστόρημα, το έπος, αποβλέποντας στο καθολικό και το οικουμενικό, στο πνεύμα της Ποιητικής του Αριστοτέλη, την οποία ανακλύπτουν εκ νέου, με θαυμασμό.

Καθώς η φόρμα είναι από τα έκδηλα αρακτηριστικά του κλασικού ύφους, ο Γκαίτε αντικαθιστά τους ελεύθερους ρυθμούς της νεανικής του ποίησης –τον «γερμανικό στίχο»- με ελληνο-ρωμαϊκής έμπνευσης στιχικά σχήματα: ίαμβους, τροχαίους, δακτύλους... Ο πεζός λόγος των δραμάτων του «Sturm und Drang» εκτοπίζεται από τον ιαμβικό ανομοικατάληκτο πεντάμετρο, τον στίχο δηλαδή, των τραγωδιών του Σαίξπηρ, που στο γερμανικό θέατρο είχε εισάγει ο Λέσιγκ.

Τα λεγόμενα μετακλασικά έργα του Γκαίτε (γραμμένα μετά το θάνατο του Σίλλερ, το 1805), απομακρύνοται και πάλι από τις πολύ αυστηρές μορφές, αλλά συγχρόνως υιοθετούν μια γλώσσα πιο αφηρημένη και αποδεσμεύουν τη συμβολική τους αξία από κάθε συγκυριακό προσδιορισμό.

Ζ.Ζ. Ρουσσώ

ΖΑΝ-ΖΑΚ-ΡΟΥΣΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ

Στο Ρουσσώ συναντάμε δύο στοιχεία που διαμορφώνουν τη φυσιωγνωμία του τέλους του 18ου αιώνα. Το φιλοσοφικό στοχασμό και την ευαισθησία. Η καταγγελία της κοινωνίας από τη μία και η έκφραση ενός πρωτόγνωρου συναισθηματισμού από την άλλη, προσδίδουν στο φιλοσοφικό, μυθιστορηματικό και αυτοβιογραφικό έργο του συνέχεια και συνάφεια.

Στο κέντρο του στοχασμού του ενυπάρχει η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος είναι απ’ τη φύση του καλός κι ευτυχισμένος. Η διαφθορά και η δυστυχία του σύγχρονου ανθρώπου οφείλεται αποκλειστικά στην κοινωνία. (....) ο Ρουσσώ υποστήριξε ότι οσάκις ο άνθρωπος προσπάθησε να διεισδύσει στα καλά φυλαγμένα μυστικά της φύσης, προσπαθώντας να καλλιεργηθεί μέσω των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών, κατέληξε σε μια ολέθρια παρακμή.(....) Συνδέεται έτσι η πρόοδος του ανθρώπινου πνεύματος με την ηθική και πολιτική παρακμή.

Το έργο του Ρουσσώ φέρουν τα χαρακτηριστικά εκείνα που συντελείται στην καμπή του αιώνα. Ο ορθολογισμός και η κριτική σκέψη παραχωρούν σταδιακά τη θέση τους σε ένα σύστημα αξιών που βασίζεται στο συναίσθημα.

....ο σημαντικότερος νεωτερισμός είναι η θέση που καταλαμβάνει η φύση και οι περιγραφές της στο έργο του, στοιχείο που θα κυριαρχήσει στον επερχόμενο ρομαντισμό.

Ο Ρουσσώ υπήρξε συνήγορος των φτωχών και παρέμεινε κι ο ίδιος φτωχός για όλη του τη ζωή. Το να μην αποκομίσει κέρδος ήταν γι’ αυτόν ζήτημα ζωής.

Δεν ασπάστηκε ποτέ ανεπιφύλακτα την υπόθεση της Εγκυκλοπαίδειας. (....)αρνείται να μπει στην «κομματικοποιημένη» λογική αφενός των προοδευτικών αφετέρου των Καθολικών και συντηριτικών, κάτι που θα τον κάνει μισητό και στις δύο παρατάξεις.

Στο Η νέα Ελοΐζα, παράλληλα με το φυσιολατρικό ιδεώδες και τη γεύση οικογενειακής ευτυχίας, ρίχνει και τα σπέρματα της εξέγερσης κατά της ταξικής κοινωνίας.

Στο Εμίλιος θέτει τις βάσεις της αντι-αυταρχική παιδαγωγικής, ενώ το Κοινωνικό Συμβόλαιο προσδιορίζει τις αρχές μιας δημοκρατικής αλλά ριζικά αντιφιλελεύθερης πολιτικής. (...) απέβη το ευαγγέλιο των Γάλλων επαναστατών, με τίμημα, εξάλλου, αναπόφευκτες διαστρεβλώσεις του νοήματός του.

Ο Ρουσσώ ενέπνευσε διαχρονικά όλες τις μορφές επαναστατικής ηθικολογίας.

Από το πρώτο του έργο συνδέει τις προόδους του πνεύματος με την πολιτική και ηθική παρακμή.

ΣΥΝΟΨΗ

• Η ευρωπαϊκή σκέψη εγκαταλείπει σταδιακά τα κλασικά πρότυπα καθώς η θρησκευτική πίστη που κυριαρχούσε στη λογοτεχνία τον 17ο αιώνα αφήνει τη θέση της στην περιέργεια και τη δίψα για μάθηση, ενώ η διαφαινόμενη διατήρηση των προτύπων των Αρχαίων αντικαθίσταται από την έντονη επιθυμία για αλλαγή

• Οι συγγραφείς και οι φιλόσοφοι οδεύουν προς ένα κοινό στόχο: να βοηθήσουν τον άνθρωπο να ζήσει πιο ευτυχισμένος πάνω στη Γη και να τον κάνουν, ίσως καλύτερο.

• Η αλλαγή διαφαίνεται στο επίπεδο της λογοτεχνικής παραγωγής, όπου εγκαταλείπονται τα κλασικά πρότυπα. Ειδικά στο Β’ μισό του αιώνα, η αναγέννηση του λυρισμού και η επικράτηση του συναισθηματικού στοιχείου θέτουν τις βάσεις για την αναμόρφωση της πεζογραφίας που οδηγείται σε νέες αφηγηματικές μορφές.

• Στο θέατρο, απορρίπτεται η αισθητική της κλασικής γαλλικής τραγωδίας και του μολιερικού θεάτρου, ενώ η αναγνώριση του σαιξπηρικού θεάτρου συνέβαλαν στη δημιουργία του δράματος.

• Η ποίηση αφομοιώνει νέα αισθητικά δεδομένα, αλλά μοιάζει περισσότερο να προετοιμάζεται για την κορυφαία θέση που της επιφυλάσσει ο ρομαντισμός.

Εγκυκλοπαίδεια: ο ορθολογισμός στην πράξη

Η εγκυκλοπαίδεια αποτελεί ίσως το έργο στο οποίο οι φιλόσοφοι του 18ου αιώνα εκφράστηκαν με τον πιο ελεύθερο τρόπο. Παρ’ ότι η δημοσίευσή της αντιμετώπισε δυσκολίες και απαγορεύσεις, το έργο ολοκληρώθηκε χάρη στην ακούραστη εργασία του Ντιντερό και των πολυάριθμων συνεργατών του. Το έργο παρουσιάζει τις μέχρι τότε κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος τόσο σε φιλοσοφικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο, προσδίδοντας στην προσπάθεια αυτή μια οικουμενική διάσταση.

Σκοπός των Γάλλων εγκυκλοπαιδιστών είναι η εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης με στόχο τη διεύρυνση του ανθρώπινου πνεύματος, ιδιαίτερα του απλού λαού.

Τα τρία σημεία που δίνουν το στίγμα του έργου:

1. Λογική υπερισχύει συναισθήματος

2. Γεγονός υπερισχύει υποθέσεων

3. Πρόοδος του πολιτισμού.

Το κεντρικό θέμα της εγκυκλοπαίδειας του οποίου ο τρόπος αντιμετώπισης αποτέλεσε πραγματική επανάσταση, είναι ο άνθρωπος. (...) ιδιαίτερη μεριμνα καταβάλλεται από τον Ντιντερό στην παρουσίαση των χειρονακτικών επαγγελμάτων (....) με προφανή σκοπό να αποκαταστήσει την χειρονακτική εργασία και αφετέρου την εργατική τάξη.

Το έργο πλησιάζει περισσότερο προς το δοκίμιο και αντί του διαδακτισμού χρησιμοποιεί την ειρωνεία.

ΛΑΚΛΩ

ΠΗΓΕΣ

1.  Βάρσος Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τον 6^ο έως τις αρχές του 18^ου αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.
2. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992)
3. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Β, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992).
4. Γκότση Γ. & Προβατά Δ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τις αρχές του 18^ου έως τον 20^ο αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000.
5. Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος-Larousse-Britannica, εκδ. Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.ά., Αθήνα ²1997.