ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ- ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ
1. Βασικό θέμα της λογοτεχνίας του μοντερνισμού είναι η αστάθεια της ταυτότητας του ανθρώπινου υποκειμένου και η διάσπαση της προσωπικότητας του. Στα έργα του Κάφκα και του Πιραντέλλο, το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης, όπου το συνειδητό παλεύει ενάντια στις δυνάμεις του ασυνείδητου ή, άλλοτε η λογική του αντικρούεται από τον παραλογισμό του εξωτερικού κόσμου. Σε άλλες περιπτώσεις όπως στην Έρημη χώρα του Τ.Σ Έλιοτ,η ταυτότητα του ιστορικού υποκειμένου καταργείται και τη θέση της παίρνει μια σειρά χαρακτήρων που συναιρούνται σ’ ένα ρόλο.
2. Ο χρόνος και η σχέση του με την υποκειμενικότητα γίνονται αντικείμενο διερεύνησης και έντονου ενδιαφέροντος. Το μυθιστόρημα του Μάρσελ Προυστ Αναζητώντας το χαμένο χρόνο αναδεικνύει μια νέα πρόσληψη του χρόνου ως βιωματικού γεγονότος: στη συνείδηση του αφηγητή το παρόν συναιρείται με την ανάμνηση του παρελθόντος και, εμμέσως, με την ενόραση του μέλλοντος.
3. Ο εσωτερικός μονόλογος αποτελεί κατεξοχήν μοντερνιστική τεχνική, που επιτρέπει σε συγγραφείς, όπως ο Τζόυς και η Γουλφ να παρακολουθήσουν τη συνεχή κίνηση του ψυχικού
ΠΗΓΕΣ
- Κ. Μπωντλαίρ
Η έννοια της «νεωτερικότητας» δεν είναι καθορισμένη με σαφήνεια και η ιστορία της είναι πολύπλοκη. Συνήθως με τον όρο νεωτερικότητα αναφερόμαστε στη «νέα» κατάσταση που προέκυψε ως αποτέλεσμα σημαντικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών [....] αλλά η νεωτερικότητα είναι πιο άμεσα συνυφασμένη με την επικράτηση του κριτικού πνεύματος έναντι του θεολογικού δογματισμού κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, με την αντικατάσταση της ιεραρχικής κοινωνικής οργάνωσης από δημοκρατικές δομές, η οποία ακολουθεί τη Γαλλική Επανάσταση και, τέλος, με τη εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση.
Η νεωτερικότητα έχει πολλαπλές πολιτισμικές εκφάνσεις. Ωστόσο, την περίοδο 1890-1920 συστηματοποιούνται και αποκρυσταλλώνονται τα χαρακτηριστικά μιας σαφώς νέας αισθητικής. Οι πολύμορφες εκφράσεις αυτής της νέας αισθητικής αποδίδονται συνήθως με τον γενικότερο όρο μοντερνισμός. Υπάρχει ασυμφωνία τόσο ως προς τα χρονικά όρια όσο και ως προς τα περιεχόμενα του μοντερνισμού, τα οποία παραμένουν ρευστά. Πολλοί κριτικοί στη χώρα μας προτιμούν τον όρο νεωτερική λογοτεχνία.
- Αρ. Ρεμπώ
Γενικά θεωρείται ότι τη νέα αισθητική προαναγγέλλει στο χώρο της λογοτεχνίας η ποίηση του Κ. Μπωντλαίρ, ενώ βασικά στοιχεία της συναντάμε στην ποίηση του Ρεμπώ και του Μαλλαρμέ, καθώς και σε έργα του αισθητισμού και της παρακμής: η απόρριψη των κανόνων της αστικής κοινωνίας και της ρεαλιστικής τέχνης, η πλήρης καταξίωση του καλλιτέχνη και η έμφαση στην αυτοτέλεια της τέχνης(που στο έργο των συμβολιστών καταλήγει στην απολυτοποίηση του ποιητικού λόγου), προδιαγράφουν ή, κατά τη γνώμη πολλών κριτικών, ανήκουν στο ανατρεπτικό ρεύμα του μοντερνισμού. [....] η έλλειψη στεγανών στα λογοτεχνικά δρώμενα εξηγεί την σύνδεση ε τον ρομαντισμό [....] Ουσιαστικά ο μοντερνισμός είναι η έσχατη υπόσταση του ρομαντισμού.
Η πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα και ως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστή και ως belle époque, φέρνει μια αίσθηση κεφιού, ρώμης και ευμάρειας που συχνά επισκιάζει το απαισιόδοξο πνεύμα του τέλους του αιώνα και της πολιτιστικής παρακμής.
Η λογοτεχνία χαρακτηρίζεται, ως ένα βαθμό, από γόνιμες μεταμορφώσεις προηγούμενων ρευμάτων. Πρίν, αλλά και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ρεαλισμός είναι παρών στα «μυθιστορήματα εποχής», τα οποία φιλοτεχνούν μέσα από την ζωή πολυάριθμων χαρακτήρων την εικόνα μιας εποχής ή την πορεία μιας κοινωνικής τάξης. Πολλά απ’ αυτά είναι γνωστά ως «μυθιστορήματα ποταμοί» λόγω του μήκους τους. Στο θέατρο του Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω και τη σαρκαστική πεζογραφία του Άντους Χάξλεϋ, ο ρεαλισμός τροφοδοτεί την κριτική της σύγχρονης κοινωνίας και πολιτικής. Σε αντιπολεμικά μυθιστορήματα όπως, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ του Γιάροσλαβ Χάσεκ και Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, καταγγέλλεται ο παραλογισμός του πολέμου και οι συνέπειες για τους επιζώντες. [....]
- Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω
Πέρα από τις αναθεωρήσεις των προηγούμενων τάσεων, στα χρόνια που προηγούνται του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου πολλαπλασιάζονται οι ενδείξεις ρήξης με την προγενέστερη σκέψη και λογοτεχνία. [...] Η εξέλιξη της επιστήμης (Θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν & κβαντική θεωρία του Πλανκ) κατάφερε το δυνατότερο πλήγμα στην πεποίθηση ότι ο φυσικός κόσμος μπορεί να αναλυθεί λογικά. [....]
Η ρήξη με το παρελθόν θα εκδηλωθεί μέσα από την αισθητική του μοντερνισμού, η οποία σηματοδοτεί την απομάκρυνση από την παράδοση, τη λογική, την αντικειμενική πραγματικότητα, την αποδεκτή ομορφιά και δηλώνει θαυμασμό για το πρωτογενές, το αυθόρμητο, το άμεσο. [....]
- Πωλ Βαλερύ
Τη μετάβαση στον μοντερνισμό διαγράφει η ποίηση του Πωλ Βαλερύ, του Κ.Π Καβάφη, του Φερνάντο Πεσσόα, και του Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Το μελαγχολικό ύφος, η υποβολή και η μουσικότητα που καλλιέργησε ο συμβολισμός, εξακολουθούν να προσδιορίζουν την ποιητική ευαισθησία μέχρι τη δεκαετία του 20.[....]
Κ.Π Καβάφης
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός ο Απολλιναίρ θεωρείται πρωτεργάτης των ριζοσπαστικών λογοτεχνικών κινημάτων που εμφανίζονται τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι συλλογές του Αλκοόλ και Καλλιγραφήματα στοχεύουν στην έκπληξη με τη χρήση ανοίκειων λεκτικών συσχετισμών και την εφαρμογή δραστικών αλλαγών στην στίξη, τον ρυθμό και το μέτρο των ποιημάτων.
Ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός ο Απολλιναίρ θεωρείται πρωτεργάτης των ριζοσπαστικών λογοτεχνικών κινημάτων που εμφανίζονται τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Οι συλλογές του Αλκοόλ και Καλλιγραφήματα στοχεύουν στην έκπληξη με τη χρήση ανοίκειων λεκτικών συσχετισμών και την εφαρμογή δραστικών αλλαγών στην στίξη, τον ρυθμό και το μέτρο των ποιημάτων.
- Φερνάντο Πεσσόα
- Τόμας Στερν Έλιοτ
ΤΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ
1. Βασικό θέμα της λογοτεχνίας του μοντερνισμού είναι η αστάθεια της ταυτότητας του ανθρώπινου υποκειμένου και η διάσπαση της προσωπικότητας του. Στα έργα του Κάφκα και του Πιραντέλλο, το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης, όπου το συνειδητό παλεύει ενάντια στις δυνάμεις του ασυνείδητου ή, άλλοτε η λογική του αντικρούεται από τον παραλογισμό του εξωτερικού κόσμου. Σε άλλες περιπτώσεις όπως στην Έρημη χώρα του Τ.Σ Έλιοτ,η ταυτότητα του ιστορικού υποκειμένου καταργείται και τη θέση της παίρνει μια σειρά χαρακτήρων που συναιρούνται σ’ ένα ρόλο.
2. Ο χρόνος και η σχέση του με την υποκειμενικότητα γίνονται αντικείμενο διερεύνησης και έντονου ενδιαφέροντος. Το μυθιστόρημα του Μάρσελ Προυστ Αναζητώντας το χαμένο χρόνο αναδεικνύει μια νέα πρόσληψη του χρόνου ως βιωματικού γεγονότος: στη συνείδηση του αφηγητή το παρόν συναιρείται με την ανάμνηση του παρελθόντος και, εμμέσως, με την ενόραση του μέλλοντος.
- Άγαλμα του Τζ. Τζόϋς στο Δουβλίνο
3. Ο εσωτερικός μονόλογος αποτελεί κατεξοχήν μοντερνιστική τεχνική, που επιτρέπει σε συγγραφείς, όπως ο Τζόυς και η Γουλφ να παρακολουθήσουν τη συνεχή κίνηση του ψυχικού
- Βιρτζίνια Γουλφ
βίου, δηλαδή να αποτυπώσουν τη «ροή της συνείδησης» του ανθρώπινου υποκειμένου.
ΠΗΓΕΣ
- Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992).
- Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992)
- Γκότση Γ. & Προβατά Δ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τις αρχές του 18ου έως τον 20ο αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000
- Η Μεγάλη Ιστορία του 20ου αιώνα, Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Αποστολοπούλου Μ.-Σφυρόερα Σ. (επιμ.), Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002
- Η Μεγάλη Ιστορία του 20ου αιώνα, Μεσοπόλεμος-Δημοκρατίες και Ολοκληρωτισμοί, Αποστολοπούλου Μ.-Σφυρόερα Σ. (επιμ.), Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002
- Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2000
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου