Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ αναλυτική παρουσίαση. Μέρος 1ο Α’ ΜΙΣΟ 18ου

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ (ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΟΙΗΣΗ, ΘΕΑΤΡΟ) 18ος αι. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

TO ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ Ο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ 18ος αι.

• Υποχώρηση παλιών ναυτικών δυνάμεων και ανάδειξη Αγγλίας και Γαλλίας                                   

• Μεταβολή εσωτερικών ευρωπαϊκών ισοροπιών και ανάπτυξη δυνάμεων Πρωσίας και Ρωσίας

• Έντονη οικονομική δραστηριότητα (γεωργία, εμπόριο, βιομηχανία) και δημογραφική έκρηξη χωρών Δυτικής Ευρώπης και ιδιαίτερα Γαλλίας.

• Άνοδος αστικής τάξης και διεκδίκηση εξουσίας – κινητοποίηση αγοτών για εξάλειψη φεουδαρχικών καταλοίπων

• Εκμετάλλευση τεράστιων ακαλλιέργητων εκτάσεων και αποικιών. Εξαίρεση αποτελεί η Γαλλία κάτι που θα συμβάλει στην επερχόμενη Γαλλική Επανάσταση.

Διαφωτισμός: απόπειρα ορισμού.

Ο ορθολογισμός του Καρτέσιου εξακολουθεί να κυριαρχεί και εκτός από την ανάδειξη νέων εδαφών από το ανθρώπινο πνεύμα και την ανάδειξη του κριτικού πνεύματος, ο καρτεσιανισμός καλείται να επανεξετάσει πολιτικές, ηθικές και θρησκευτικές αρχές

Την πρώτη περίοδο μεταξύ 1680 έως 1750, η λογοτεχνία δεν έχει ακόμα αποσαφηνίσει τη θέση της στο σύνολο των γραμμάτων και ορίζεται από το γενικό τίτλο «καλά γράμματα».

Ο 18ος αιώνας είναι αυτός της φιλοσοφίας, η εποχή κατά την οποία θριαμβεύει η λογική και η κριτική σκέψη, αποτέλεσμα ανακατατάξεων εντός του ευρωπαϊκού χώρου. Κοινωνικές ανισότητες, δημογραφική πίεση, ανεργία, οι απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης και οι οικονομικές κρίσεις σε πολλές χώρες, δημιουργούν κλίμα δυσαρέσκειας σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Οι Ευρωπαίοι εκτός από αλλαγή των συνθηκών ζωής τους, ζητούν από πολιτικούς στοχαστές και φιλόσοφους ένα νέο τρόπο σκέψης

Σημαντική θέση στη φιλοσοφία της εποχής κατέχει το πείραμα και η εμπειρία. Ενώ σύμφωνα με τον Καντ: ο Διαφωτισμός συνοψίζεται στο ρητό «τόλμα να γνωρίσεις»

• Ο Διαφωτισμός δεν έχει την ίδια σημασία σε όλη την Ευρώπη. Στάσεις ζωής, αξίες, πολιτισμικά πρότυπα είναι αρκετά ανομοιόμορφα

• .Κατά τον Καντ η εποχή συμβολίζει την ενηλικίωση του ανθρώπου.

• Λέξεις κλειδιά της εποχής: Ευτυχία, ελευθερία, δράση, εκκοσμίκευση.

Δυσκολίες ερμηνείας: 1. χώρος εκδήλωσης. 2. Χρονικά όρια. 3. Θέση λογοτεχνίας

1. ΧΩΡΟΣ: Προβάδισμα Β.Δ Ευρώπης: Αγγλία (οικονομία-πολιτική), Ολλανδία (φιλοσοφία-επιστήμες),

Γαλλία-Ιταλία (γράμματα-τέχνες)

ΙΜ Καντ

ΑΝΤΙΘΕΤΑ: Αυστρία (φιμωμένη), Ισπανία Βουρβώνων (μαρασμός), Πορτογαλία (λήθαργος), Ρωσία (αργοπόρημένη καρποφορία μεταρρυθμίσεων Μ. Πέτρου), Πολωνία (αργοπορημένη αφύπνιση, μετά τον τριπλό διαμελισμό της), Βοημία (φιμωμένη από τους Αψβούργους), Τσεχία (αναγέννηση κατά το 2ο μισό του αιώνα), Ούγγροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Έλληνες (καθυστέρηση λόγω οθωμανικής κυριαρχίας).

Ωστόσο, στα κράτη που καθυστερούν, ανιχνεύονται σε ποικίλες μορφές, πνευματικές τάσεις συγγενικές με τον Διαφωτισμό των προηγημένων χωρών. Η διάδοση του γραπτού λόγου και ο περιηγισμός ενισχύουν τις συγκλίσεις

1680-1750: Εκκόλαψη του Διαφωτισμού. Αν και στη λογοτεχνία διαφαίνεται κάτι καινούριο αν και ακόμα διστάζει να αυτοπροσδιοριστεί με σαφήνεια.

Δεκαετία 1680: Λαμβάνουν χώρα τρία αποσταθεροποιητικά γεγονότα: 1. Πολιορκία Βιέννης (1683) από τους Τούρκους. 2. Ανάκληση της ανεξηθρησκείας από το Λουδοβίκο ΙΔ’ στ η Γαλλία (1685). 3. Ένδοξη Επανάσταση στην Αγγλία (1678-1680). Τα τρία γεγονότα και η ανάγκη οικονομικής ανάπτυξης δημιουργούν την ιδέα και την ανάγκη αντικατάστασης των παλιών συστημάτων.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΗΜΙΣΥ ΤΟΥ 18ου ΑΙΏΝΑ

Κοινωνικοί θεσμοί και κοινωνικοί τόποι συνάντησης που συνέβαλαν στη διάδοση του διαφωτισμού:

• Γαλλία: Βασιλικό κολέγιο, Βασιλικός κήπος, Τεχνικές σχολές, Επιστημονικοί σύλλογοι, σαλόνια.

• Αγγλία: Λέσχες, όπου συζητούνται πνευματικά θέματα

• Ευρώπη: Ίδρυση ακαδημιών

• Βολωνία: Πανεπιστήμιο αποκτά για πρωτη φορά πειραματικά εργαστήρια και για πρώτη φορά γυναίκα μέλος του διδακτικού προσωπικού (Λάουρα Μπασίθ).

• Γκέτιγκεν: ίδρυση μοντέρνου πανεπιστημίου

• Λειψία: Εισαγωγή ορθολογισμού

• Βερολίνο: Πανεπιστήμιο τόπος συνάντησης εκλεκτών εκπροσόπων επιστημονικής κοινότητας.

• Ιησουίτες: Παιδαγωγική έφεση και ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, που συμβάλουν στην ενοποίηση νοοτροπιών και στην κριτική του σχολαστικισμού.

• Τεκτονικές σχολές: Ορθολογισμός και προοδευτικό κοσμοπολίτικο ιδεώδες.

• Τύπος: κυκλοφορία ιδεών

• Καφενεία : Στις μεγαλουπόλεις

Κοινωνικοί θεσμοί: Πανεπιστήμια, Ακαδημίες, Επιστημονικοί σύλλογοι & Ιδρύματα, Τύπος

Τόποι συνάντησης: Βασιλικός κήπος, Σαλόνια (Γαλλία), Λέσχες (Αγγλία), Τεκτονικές στοές, Καφενεία.

Η ποίηση

Η ποίηση του Διαφωτισμού παραμένει εγκλωβισμένη στα κλασικά αισθητικά σχήματα και συχνά καταλήγει σε επίπλαστες μορφές.

Το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από την Γαλλία στην Αγγλία. Σημαντικότερος εκφραστής του ποιητικού λόγου είναι ο Α. Πόουπ, ο οποίος ακολουθεί τα κλασικά πρότυπα και τους αριστοτελικούς κανόνες. Αποτελεί θαυμαστή του Μπουαλώ και επιδιώκει την ισορροπία του στίχου, υμνεί τη φύση και εκφράζει τον ορθολογισμό της εποχής του.

Στην Ιταλία: Ο Πιέτρο Μεταστάτσιο κατέκτησε το κοινό με τα μουσικά δράματά του. Καινοτομεί στη δραματική τέχνη, συνδυάζοντας μουσική με λογοτεχνική έκφραση.

Π. ΜΕΤΑΣΤΑΤΖΙΟ

Εκτός από την παραδοσιακή ποιητική έκφραση, παρουσιάζεται ένα νέο λυρικό είδος που αντλεί έμπνευση από μια σκοτεινή φύση (μνήματα, κοιμητήρια). Κυριότερος εκφραστής είναι ο Έντουαρντ Γιούνγκ με το έργο του Νύχτες εμπνευσμένο από το θάνατο της γυναίκας του και της κόρης του. Σ’ αυτό είναι διάχυτη η θρησκευτική μελαγχολία, ο στοχασμός για το θάνατο και τη μοίρα

• Διδακτικό είδος: με στόχο τη διαπαιδαγώγηση

• Σατιρικό είδος: Αντανακλά το σπινθηροβόλο πνεύμα του Διαφωτισμού

• Παρωδία

Μεγάλη ποίηση

Θρησκευτική

Έπος

Ελαφρά ποίηση.

ΠΟΙΗΣΗ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

• Α. Πόουπ (Αγγλία): Σημαντικότερος εκφραστής ποίησης/ κλασικά πρότυπα & αλεξανδρινός στίχος.

  

  Α. Πόουπ

  Υμνεί φύση & εκφράζει ορθολογισμό.
• Πιέτρο Μεταστάτσιο (Ιταλία): Μουσικά δράματα (θέατρο). Καινοτομεί στη δραματική τέχνη με συνδυασμό μουσικής & λογοτεχνικής έκφρασης.
• Έντουαρντ Γιούγκ (Αγγλία): Νέο λυρικό είδος. Σκοτεινή φύση- Νύχτες.

Το σατιρικό είδος εκφράζει κατ’ εξοχήν το σπινθηροβόλο πνεύμα του Διαφωτισμού.

ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ: 

Δραματικές μορφές

Η τραγωδία

Γαλλία: Ίδρυση της Κομεντί Φρανσαίζ (1680): Αντανακλά την αίγλη που ασκεί η τραγωδία με τη μορφική τελειότητα και το υψηλό ύφος και συνάμα την ακτινοβολία των Γάλλων συγγραφέων στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Γερμανία: Ο Γιόχαν Κρίστοφ Γκότσεντ, απορρίπτει ιταλικά και ισπανικά πρότυπα, καθώς και τις υπερβολές του Μπαρόκ. Προσπαθεί να ξαναδώσει στη γερμανική ποίηση την απλότητα. Σημαντικό του έργο Ο θνήσκων Κάτων,σε αλεξανδρινό στίχο. Τόσο αυτός όσο και οι μιμητές του, συχνά εμπνέονται από την αρχαιότητα και προσπαθούν να προσεγγίσουν την τεχνική αρτιότητα των Γάλλων.

Βολταίρος: Θαυμαστής του Ρακίνα και του κλασικισμού, προσπαθεί να ανανεώσει το δραματικό είδος. Διατηρεί τους κλασικιστικούς κανόνες και υπερασπίζεται την έμμετρη τραγωδία, ενώ εισάγει το εξωτικό στοιχείο. Ωστόσο παρά τις επιδιώξεις του, η προσήλωσή του στο πρότυπο του Ρακίνα τόνισε τις διαφορές με τις προσδοκίες της κοινωνίας των Φώτων και επέσπευσε το θάνατο της τραγωδίας αντί για την ανανέωσή της.

Η κωμωδία

Η εποχή των Φώτων ευνόησε την ανάπτυξη της κωμωδίας που προσφέρεται για την έκφραση του σατιρικού πνεύματος και της δηκτικής ειρωνίας. Το κωμικό είδος όμως που καλλιεργείται κατά τον 18ο αιώνα και που περιορίζεται κυρίως στην κοινωνική σάτιρα και την κωμωδία ηθών δεν κατορθώνει να αγγίξει την έμπνευσή και το μεγαλείο του μολιερικού θεάτρου, του μόνου ίσως μετά τον Αριστοφάνη κατόρθωσε να συνδυάσει τόσο ανόμοιες πηγές έμπνευσης.

Ο μόνος από τους επιγόνους του Μολιέρου που κατόρθωσε να ανανεώσει την κωμωδία ήταν ο Μαριβώ (1688-1763).  Επιμένωντας όχι τόσο στην μελέτη των χαρακτήρων, αλλά των συναισθημάτων και της αμφίβολης εξέλιξής τους.

Ωστόσο, το αγαπημένο θέμα του θεάτρου, αυτό που αγαπήθηκε περισσότερο από το κοινό, είναι οι συναισθηματικές κωμωδίες και ιδιαίτερα αυτές που επικεντρώνονται στο θέμα του αιφνιδιασμού του έρωτα, στις αμφιταλαντεύσεις που αυτός δημιουργεί ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο, ανάμεσα στο παιχνίδι και την ειλικρίνεια.

Στην εξέλιξη της αγγλικής κωμωδίας, είναι εμφανής η επίδραση που άσκησε η γαλλική σχολή. Ήδη από τον Ουίλιαμ Κόνγκρηβ εγκαταλείπονται τα σαιξπηρικά πρότυπα και το κωμικό είδος στρέφεται στη δηκτική σάτιρα, στην ηθογραφική και την αισθηματική κωμωδία. Σταδιακά, το κωμικό θέατρο εγκαταλείπει τα κλασικά πρότυπά του. Οι δημιουργοί προσανατολίζονται πια προς το νέο είδος του δράματος που θα ανθίσει στην Ευρώπη το β’ μισό του αιώνα.

Γαλλία: Ίδρυση Κομεντί Φρανσαίζ

Ισπανία: Νιώθει ακόμα την μαγεία του Καλδερόν, αλλά προσπαθεί να αποβάλει Μπαρόκ.

Πορτογαλία: Διαμάχη μεταξύ οπαδών ισπανικού Μπαρόκ και Γαλλικού Κλασικισμού.

Τρεις σημαντικές εξελίξεις της εποχής.:

1. Ίδρυση Κομεντί Φρανσαίζ που συμβολίζει την γενικότερη ακτινοβολία Γάλλων θεατρικών συγγραφέων.

2. Λόγιοι και λαός ενθαρρύνουν θιάσους και δημιουργία θεάτρων, αλλά οι εξουσίες αντιδρούν με εκφοβισμό και καταστολή.

3. Εκδόσεις εθνικών συλλογών δραματικής παραγωγής σε κάθε χώρα για λόγους διάδοσης του έργου τους στο εξωτερικό.

Τραγωδία: Εξακολουθεί να θριαμβεύει στην Ευρώπη, παρά την απώλεια του τραγικού

Κωμωδία: Κατ’ εξοχήν εκδήλωση του Διαφωτισμού με επίκαιρα ηθικά και κοινωνικά θέματα.

Γάλλοι & Άγγλοι επιδίδονται στην Ηθογραφική Κωμωδία

Η κωμωδία αναζητά υποθέσεις από την ιστορία.

Μαριβώ: Αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες του θεάτρου

Οι αλλαγές στο Κωμικό θέατρο ξεκίνησαν από την Αγγλία σε τρεις κατευθύνσεις:

1. Κράμα μπουρλέσκο, παρωδίας, δηκτικής σάτιρας (Φήλντιγκ).

2. Μίγμα από ποικίλα είδη λόγου και διάφορους τόνους (Γκέϋ)

3. Αισθηματική Κωμωδία (Σίμλερ)

Επιδίωξη είναι η συγκίνηση και το ηθικό δίδαγμα παρά η ειρωνεία και το βάθος χαρακτήρων. Ριζώνει και στη Γαλλία.

ΘΕΑΤΡΟ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

Τραγωδία: εξακολουθεί να θριαμβεύει παρά την απουσία του τραγικού

Κωμωδία: Κατ’ εξοχήν εκδήλωση του Διαφωτισμού με επίκαιρα ηθικά & κοινωνικά θέματα.Δημοφιλέστερες οι συναισθηματικές κωμωδίες.

Μαριβώ

•   Κομεντί Φρανσαίζ (1680) (Γαλλία)
• Γιόχαν Κρίστοφ Γκότσεντ (Γερμανία), -Ο θνήσκων Κάτων (σε αλεξανδρινό στίχο)
• Βολταίρος (Γαλλία)- Διατήρησε κλασικιστικούς κανόνες/ εισαγωγή εξωτικού στοιχείου.
• Μαριβώ (Γαλλία): Ηρωική & μυθολογική κωμωδία-κωμωδία ηθών. Φιλοσοφική έμπνευση (Η νήσος του ορθού λόγου – Η νήσος των δούλων)
• Ουίλλιαμ Κόνγκρηβ (Αγγλία): ηθογραφική & συναισθηματική κωμωδία

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ:ΕΙΔΗ/ΡΕΥΜΑΤΑ/ΤΑΣΕΙΣ

1. Το ελεγειακό μυθιστόρημα (οι ρίζες του στην Μανό Λεσκώ) με κύρια δείγματα την κορυφαία μυθιστορηματική τριλογία του ευρωπαϊκού αστικού μυθιστορήματος: Βέρθερος(Γκαίτε), Κλαρίσα Χάρλοου (Ρίτσαρντσον), Νέα Ελοΐζα (Ρουσσώ)
2. Σκοτεινή μυθιστορηματική γραφή που προβάλλει την ψυχολογική κατάσταση της ελευθεριότητας και την διαστροφή των ηρώων του Μαρκήσιου ντε Σαντ και των Επικίνδυνων σχέσεων  του Λακλό.
3. Γοτθικό μυθιστόρημα τρόμου (Αγγλία): Νύχτα, καταιγίδες, ωκεανοί, ερημικές εκτάσεις.Προσέγγιση φύσης με ευαισθησία & προδιάθεση για τρόμο. Εξερευνά τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχής. Συνέβαλε στην εδραίωση του φανταστικού στοιχείου στη λογοτεχνία και επηρέασε του Άγγλους Ρομαντικούς.

Η πεζογραφία

Η μυθιστορηματική γραφή δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί και δεν θεωρείται «εξευγενισμένο» λογοτεχνικό είδος, ωστόσο συνεχίζει να αναπτύσσεται και να αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Το μυθιστόρημα στις αρχές του αιώνα ψάχνει το δρόμο του και διακρίνονται ορισμένα στοιχεία του πικαρέσκου και του μπουρλέσκου, κληρονομιά του 17ου αιώνα, στην πεζογραφία κυριαρχούν η γαλλική και η αγγλική παραγωγή.

Σύντομα αρχίζουν να σχηματοποιούνται συγκεκριμένα χαρακτηριστικά καθώς η μυθιστορηματική γραφή έρχεται να εκφράσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες της ανερχόμενης αστικής τάξης. Έτσι η παρουσίαση επίκαιρων κοινωνικών θεμάτων, ταξιδιωτικών περιπλανήσεων, οι εικόνες από την καθημερινή ή την οιογενειακή ζωή, η απεικόνιση πολιτικών ηθών είναι πλέον καθεστώς στα περισσότερα μυθιστορήματα γύρω στο 1740.

Ταξιδιωτικά μυθιστορήματα

Οι μεγάλες εξερευνήσεις και τα ταξίδια των οδοιπόρων του 18ου αι. βρίσκουν τη λογοτεχνική τους έκφραση στα ταξιδιωτικά μυθιστορήματα. Άξια αναφοράς: Τηλέμαχου περιπέτειες του Φενελών με παιδαγωγικό χαρακτήρα και ηθικοδιδακτικό τόνο, ενώ μέσα από τα παραδείγματα πολιτικής διακυβέρνησης ασκείται έμμεση κριτική στη μοναρχία του Λουδοβίκου ΙΔ’. Ροβισώνας Κρούσος του Ντανιέλ Ντηφόου, ανανεώνει την παράδοση του είδους, καθώς ο συγγραφέας θέλοντας να να δώσει την αίσθηση της αυθεντικότητας, αναθέτει στον ήρωά του το ρόλο του αφηγητή, κατορθώνοντας έτσι να μετατρέψει ένα ψέμα σε αλήθεια. Σε διαφορετικό αφηγηματικό πλαίσιο, αυτό της φανταστικής βιογραφίας, κινείται ο Τζόναθαν Σουίφτ στο έργο του Τα Ταξίδια του Γκιούλιβερ. Στο σατιρικό μυθιστόρημα ο Σουίφτ επιθυμεί να στιγματίσει την πολιτική κοινωνική και θρησκευτική ζωή στη σύγχρονη Αγγλία, καθώς και την απύθμενη ματαιοδοξία των ανθρώπων. [Ο Σουίφτ έγραφε για να βελτιώσει την ανθρωπότητα γι’ αυτό θεωτρείται από τους πρώτους διεθνιστές ενώ δε δίστασε να καταδικάσει την υπεροψία των αυτοκρατοριών που κυριαρχούσαν τότε στον ευρωπαϊκό χώρο. Ταυτόχρονα θέτει προβληματισμούς γύρω από το θέμα της δουλείας]

Βιογραφικό αφήγημα

Αποτέλεσε πόλο έλξης για σημαντικούς συγγραφείς. Σημαντικά έργα όπως Ζιλ Μπλας του Αλαίν Ρενέ Λεσάζ, όπου ο συγγραφέας θέτει τα θεμέλια του «μυθιστορήματος της κοινωνικής ανόδου», που θα συναντήσουμε σε πολλά γαλλικά μυθιστορήματα, Βίος της Μαριάννας και Ο νεόπλουτος χωριάτης του Μαριβώ, Μανόν Λεσκώ του Αββά Πρεβώ, διαφαίνεται το ρεαλιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το μυθιστόρημα τον 19ο αι.

Μυθιστόρημα διάπλασης

Μαριβώ

Ο εμπειρισμός του Τζον Λοκ που εξετάζει τον άνθρωπο με γνώμονα την προσωπική του πορεία και τις εμπειρίες του, οδήγησε ση δημιουργία του «μυθιστορήματος διάπλασης» που παρακολουθεί την κοινωνική και συναισθηματική διαπαιδαγώγηση ενός νέου ανθρώπου. Ο Λεσάζ, ο Μαριβώ, ο Πρεβώ τοποθετούν τους ήρωές τους απέναντι στην πραγματικότητα του κοινωνικού τους περίγυρου. Η γνωριμία τους με τη ζωή περνάει μέσα από τη συνάντηση της συνείδησής τους και του κόσμου που τους περιβάλλει. Γνωρίζοντας τους άλλους, γνωρίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό

Επιστολικό μυθιστόρημα

Αποτελεί προάγγελο της ανάπτυξης που θα γνωρίσει η αυτοβιογραφία και το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, κατέχει εξέχουσα θέση στη λογοτεχνική αραγωγή του 18ου αιώνα. Η ανταλλαγή επιστολών, αρχικά ανάμεσα σε εραστές, (αργότερα οι αποδέκτες πολλαπλασιάζονται), εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την εξωστρέφεια, την κοινωνικότητα και τον αυθορμητισμό του Διαφωτισμού. Η συνύπαρξη διαφορετικών παραληπτών στις Πέρσικες επιστολές του Μοντεσκιέ, προσδίδει στο είδος νέες δυνατότητες....Το είδος καταξιώνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο χάρη στα τρία επιστολικά μυθιστορήματα του Ρίτσαρντσον. Η εμφάνιση του «εγώ» στην αφηγηματική πεζογραφία συνδέεται με την ανάπτυξη που γνώρισε την περίοδο αυτή η ανθρωπολογική επιστήμη και που τοποθέτησε τον άνθρωπο στο κέντρο του επιστημονικού και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος.

Το μυθιστόρημα αποτελεί ακόμα αγγλικό και γαλλικό είδος. Η μυθιστορηματική γραφή αποστασιοποιείται από την εκτός τόπου και χρόνου γραφή του 17ου αι., έστω και με τις παιγνιώδεις μεταμφιέσεις της όπως: παραμύθια, οδοιπορικά, απομνημονεύματα, αλληλογραφία.

Παραμύθι: Περώ (Παραμύθια του παλιού καιρού), μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία.

Ταξίδι: Φενελόν (Τηλέμαχου Περιπέτειες), το διασημότερο του αιώνα.

Βιογραφία- Απομημονεύματα: Η πιο γόνιμη τάση. Η απόπειρα εξαφάνισης της τεχνητής «λογοτεχνικότητας» πίσω από τη βιωμένη μαρτυρία, είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του 18ου αιώνα, που έφευρε έτσι την αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Η ιδιαιτερότητα αυτή γίνεται έντονα αισθητή στον Γρασιέν Κουρτί ντε Σαντρά στο έργο του Απομνημονεύματα του Κου Ντ’ Αρτανιάν (1700), από το οποίο άντλησε τις περισσότερες πληροφορίες ο Αλέξανδρος Δουμάς για τους Τρεις Σωματοφύλακες.

To βιογραφικό αφήγημα συνιστά το μυθοπλαστικό μεν αλλά ρεαλιστικό πλαίσιο που υιοθετούν πέντε σημαντικοί μυθιστοριογράφοι της εποχής, προσαρμόζοντάς το ο καθένας στη δική του τεχνοτροπία: 1) Ρομπέρ Σαλ (Οι επιφανείς Γαλλίδες, 1713), 2)Αλαίν Ρενέ Λεσάζ (Ο κουτσός διάβολος – Ζιλ Μπλας), 3) Μαριβώ, 4)Αββά Πρεβώ, 5) Χένρυ Φίλντιν

Επιστολές: Μοντεσκιέ (Πέρσικες επιστολές), Ρίτσαντσον (Κλαρίσα Χάρλοου).

Βολταίρος και Σουίφτ αντιπροσωπεύουν καλύτερα την πιο δυνατή και αξιομνημόνευτη εικόνα του ήρωα των Φώτων.

Οι τρεις υποστάσεις της «φύσης» που εγγυούνται την αξιοπιστία της: Λογική-Αρετή-Ευτυχία

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

• Φενελών – Τηλέμαχου περιπέτειες.
• Ντ. Ντηφόου – Ροβινσώνας Κρούσος
• Τζ. Σουίφτ – Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ.

 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΔΙΑΠΛΑΣΗΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ
Αλαίν Ρενέ Λεσάζ- Ζιλ Μπλας, όπου ο συγγραφέας θέτει τα θεμέλια του «μυθιστορήματος της κοινωνικής ανόδου» - Ο κουτσός διάβολος

• Μαριβώ -Βίος της Μαριάννας - Ο νεόπλουτος χωριάτης- Η ψευδής εξομολόγηση – Το

         παιχνίδι του έρωτα και της τύχης.- ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

• Αββά Πρεβώ -Μανόν Λεσκώ, διαφαίνεται το ρεαλιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί το μυθιστόρημα τον 19ο αι. 
• Ρομπέρ Σαλ -Οι επιφανείς Γαλλίδες, (1713) 

ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ-ΕΡΓΑ

Μοντεσκιέ -Πέρσικες επιστολές

Παραμύθι

Περώ- Παραμύθια του παλιού καιρού  (μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία).

Βολταίρος

Βολταίρος:

Φιλοσοφικές επιστολές –Ζαντίγκ–Καντίντ-Μικρομέγας-Igenu-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ  ΔΙΗΓΗΜΑ

Μοντεσκιέ

          

 ΔΙΑΣΗΜΑ ΕΡΓΑ

1. Μοντεσκιέ: Πέρσικες επιστολές

2. Μαριβώ: Ο βίος της Μαριάννας – Ο νεόπλουτος χωριάτης – Η ψευδής εξομολόγηση – Το παιχνίδι του έρωτα και της τύχης.

3. Αββάς Πρεβώ: Μανόν Λεσκώ

4. Ντηφόου: Ροβισώνας Κρούσος

5. Βολταίρος: Ζαντίγκ – Φιλοσοφικές επιστολές – Καντίντ






Ο «βασιλιάς» Βολταίρος

Βολταίρος

Το έργο του Βολταίρου διαπνέεται από βαθύ ανθρωπισμό που εκφράζεται μέσα από την πίστη του για την πρόοδο του ανθρώπινου γένους, πίστη που αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά του Διαφωτισμού. Πιστεύει ότι ο άνθρωπος με τα δικά του μέσα μπορεί να γίνει ευτυχισμένος γι’ αυτό και μάχεται για τη δημιουργία ενός πολιτισμού όπου θα κυριαρχεί η ειρήνη, η ελευθερία, και η δικαιοσύνη, απαραίτητα συστατικά της ανθρώπινης ευτυχίας.(....) Σταθερή παράμετρος του έργου του είναι η αναζήτηση της αλήθειας. (....) ο Βολταίρος ασκούσε διαρκώς δριμύτατη κριτική σε θεσμούς και αρχές, πολέμησε με πάθος προκαταλήψεις, δισυδαιμονίες, δικαστικές πλάνες, ακόμα κι επιστημονικές προκαταλήψεις, ενώ μέλημα του υπήρξε πάντοτε η αναζήτηση και η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. (...) Στρέφεται ενάντια στο δογματισμόκάθε είδους και, τελικά, ενάντια στον ίδιο τον χριστιανισμό.

Πολυδιάστατο συγγραφικό έργο: τραγωδίες,  Ποιητικές συνθέσεις,  φιλοσοφικά δοκίμια.

Οι Φιλοσοφικές επιστολές κατέχουν σημαντική θέση στην κίνηση ιδεών των αρχών του 18ου αιώνα. Τονίζουν την ανάγκη να απαγκιστρωθεί η πνευματική ζωή της Γαλλίας από την χωρίς αμφιβολία, σημαντική προσφορά του κλασικισμού, ενώ επισημαίνονται τομείς στους οποίους προπορεύεται η αγγλική σκέψη. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, ο Βολταίρος τονίζει την ανάγκη να ξεπεραστεί ο Καρτέσιος με βάση το έργο του Νεύτωνα και τον εμπειρισμό του Λοκ. Εφεξής όλες οι ιδέες θα πρέπει να πηγάζουν από τις αισθήσεις. Στο λογοτεχνικό επίπεδο, τονίζει την ανάγκη επαναξιολόγησης του έργου του Σαίξπηρ, αν και θεωρεί πως οι τραγωδίες του δεν είναι παρά «τερατώδεις φάρσες».

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή του στην ανάπτυξη του φιλοσοφικού διηγήματος. (....) Σε κάθε φιλοσοφικό διήγημα ενυπάρχει κάποια φιλοσοφική ιδέα:

1. Στο Ζαντίγκ τίθεται το ζήτημα του Πεπρωμένου και της Πρόνοιας.

2. Στο Μικρομέγας τίθεται το ζήτημα της παγκόσμιας σχετικότητας.

3. Το Igenu αποτελεί μια σάτιρα της υποκρισίας

4. Το Καντίντ στιγματίζει τη μακάρια αισιοδοξία των συγχρόνων του.

Τυπικός εκπρόσωπος της αστικής τάξης (....) αναζητά στο ελευθέριο πνεύμα και στην ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης ελπίδες για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου.

Το είδος που θα εξασφάλιζε τη δόξα του συγγραφέα, είναι το φιλοσοφικό διήγημα. Είδος λίγο πολύ άπιαστο που σχεδόν κανείς εκτός απ’ τον Βολταίρο δεν κατόρθωσε να το χειριστεί επιτυχώς.

ΠΗΓΕΣ

1.  Βάρσος Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τον 6^ο έως τις αρχές του 18^ου αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 1999.
2. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992)
3. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, μτφρ. Α. Ζηράς κ.ά., τ. Β, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992).
4. Γκότση Γ. & Προβατά Δ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τις αρχές του 18^ου έως τον 20^ο αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2000.
5. Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος-Larousse-Britannica, εκδ. Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.ά., Αθήνα ²1997.