ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ κ' Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

  ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ως κυρίαρχο πνευματικό ρεύμα της Αναγέννησης κ' η επίδρασή του στην Λογοτεχνία

   ΟΡΙΣΜΟΣ του ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΥ ως του κυρίαρχου πνευματικού ρεύματος της Αναγέννησης: Μπορούμε να ορίσουμε τον ουμανισμό της Αναγέννησης με βάση μια ορισμένη θεώρηση του κόσμου, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, πολύ συνοπτικά, «ανθρωποκεντρική» και να αντιδιασταλεί με την «θεοκεντρική» οπτική του Μεσαίωνα Ο άνθρωπος ορίζεται κέντρο του σύμπαντος και της θεϊκής δημιουργίας.

α)  Ανεύρεση και φύλαξη των έργων της αρχαίας γραμματείας (χειρόγραφα)

β)  Διάβασμα χειρόγραφων και έκδοση ερμηνευτικών και γραμματικών σχολίων (φιλολογία)

γ)  Βαθμιαία σύνδεση με τα πανεπιστήμια: κλασικές και βιβλικές σπουδές, φιλολογική δραστηριότητα

δ)  Το εξαπλούμενο ουμανιστικό ρεύμα προσλαμβάνει, τη μορφή ενός ευρωπαϊκού δικτύου λογιοσύνης. Τροφοδότησε μια πρώτη τάση ενοποίησης σε επίπεδο λογιοσύνης, της νεότερης Ευρώπης. Συνάμα μια πρώτη εκδήλωση ταύτισης της ευρωπαϊκής πολιτισμικής οντότητας με τη νεότερη δυτική Ευρώπη.

ε) Στην ιταλική αναγέννηση διαφαίνονται 2 μεγάλα ρεύματα: α) Ουμανισμός των γραμμάτων, φιλολογικός και «στρατευμένος», που χαρακτηρίζεται ως πολιτικός.        β) Ένα ουμανισμό περισσότερο αφηρήμενο και συγγενικό με την ιπποσύνη.

Ο πολιτικός που είναι και φιλολογικός, χαρακτηρίζει τα έτη 1975-1450 και τόπος γέννησής του είναι η Φλωρεντία. Βασική συμβολή του είναι η ανακάλυψη –επανακάλυψη – της ελληνολατινικής αρχαιότητας.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ / ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΤΑΣΕΙΣ και ΘΕΣΕΙΣ του Ουμανισμού:

Προβάλλεται το αξίωμα της αγαθότητας της ανθρώπινης φύσης, η οποία δικαιούται και οφείλει την επιδίωξη της βελτίωσης των συνθηκών της ζωής της και την πλήρη αξιοποίηση των τεράστιων πνευματικών και υλικών δυνατοτήτων της. Έτσι έρχεται η ολοκλήρωση και η πληρότητα.

Συστατικό στοιχείο της ουμανιστικής θεώρησης είναι το ιδανικό μιας παιδείας, η οποία καθιστά τον άνθρωπο ικανό να ασχοληθεί με τέχνες, γράμματα, δημόσιο βίο, επιστήμες και να συνομιλεί με σύνεση και να πράττει επιδέξια. Θεμέλιο της ουμανιστικής παιδείας ορίζεται η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία.

Η σημασία του Ουμανισμού στο χώρο της ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ και η διαμόρφωση νέων ΕΙΔΩΝ ΛΟΓΟΥ και ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ:

Την συγκεκριμένη εποχή γράφονται τα πρώτα μεγάλα λογοτεχνικά έργα που γράφονται σε εθνικές γλώσσες. Η νεότερη ιστοριογραφία της λογοτεχνίας, αναγνωρίζει τις απαρχές των νεότερων εθνικών ευρωπαϊκών λογοτεχνιών.

Δύο ιδιαίτερες μορφές γραμματείας που εκφράζουν το πνεύμα του Ουμανισμού είναι η μορφή του διαλόγου (παραδοσιακή) και η επιστολογραφία.

Θρησκευτική γραμματεία

Ιστοριογραφία

Ταξιδιωτικά κείμενα

Διδακτισμός και Σάτιρα

ΚΕΙΜΕΝΑ / ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ  που εντάσσονται στο πνεύμα του ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΥ;

1. Νικολό Μακιαβέλλι: Ο Ηγεμόνας
2. Τόμας Μορ: Ουτοπία
3.  Έρασμος (1467-1536): Μωρίας Εγκώμιον
4. Ντυ Μπαιλέ: Για την υπεράσπιση και τον εμπλουτισμό της γαλλικής γλώσσας (1549) 

                ΠΟΙΗΣΗ:

Δάντης (1265-1321):  Περι ευγλωττίας στη λαϊκή γλώσσα/ ΘΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ- Έμμετρο 

Σανατζάρο: Αρκαδία(1504) (βουκολική έμμετρη μυθιστορία) –Λατινική

Γκιγιώμ ντε Μασώ (1300-1377): Μπαλάντα

Βιγιόν (1431- μετά το 1463): Μπαλάντα

Πετράρχης (1304-1374): Σονέτο

Χόρχε Μανρίκε

Τσόσερ (1340-1400): Ιστορίες του Καντένμπουρυ- έμμετρα διηγήματα Η αφήγηση αν και έμμετρη βρίσκεται κοντά στο νεότερο διήγημα. 

Αριόστο (1474-1533): Ο Μαινόμενος Ορλάνδος – Αφηγηματική και εν μέρει Παρωδία.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:

Βοκκάκιος (1313-1375): ΔΕΚΑΗΜΕΡΟ [πρότυπο διηγήματος-κοντά στο μυθιστόρημα- πλεονέκτημα επιδεξιότητας λόγου & ηθικές αξίες σηματοδοτούν ουμανιστικό κόσμο]- πεζές νουβέλες.

Ραμπελαί (1484-1533): Γαργαντούας και Παντακρυέλ- σηματοδοτεί τη γέννηση της νεότερης μυθιστορηματικής γραφής.

ΘΕΑΤΡΟ:

α) Μυστήρια

β) Ηθολογίες

γ) διδακτική σάτιρα

δ) ερωτικό ρομάντσο

Everyman (ο καθένας), με έντονα λόγια στοιχεία και έμφαση στους κανόνες της ρητορικής τέχνης

Φ. Ντε Ρόχας (1475-1541): Σελεστίνα- Ανάμιξη ειδών

ουμανιστικό

Συγγραφείς που αποκρυσταλλώνουν, εκφράζουν και πραγματεύονται το πνεύμα και τις αρχές του Ουμανισμού. Τα είδη γραφής τους & οι ευρωπαϊκοί χώροι.

 ΠΟΙΗΣΗ

Πετράρχης  Ιταλία

Ξεχωρίζουν οι τρεις εκπρόσωποι του ώριμου ουμανιστικού πνεύματος:

a)      Niccolo Machiavelli (1469-1527)

b)      Thomas More (1478-1535)

c)      Erasmus (1469-1536) (117)

Ανάμεσα στους δύο περίπου αιώνες που μεσολαβούν ανάμεσα σε Πετράρχη και Έρασμο, επιφέρουν την ωρίμανση και τη σταδιακή μεταλλαγή του ευρωπαϊκού ουμανισμού, μεταθέτοντας τοκέντρο βάρους από την Φλωρεντία στο Ρότερνταμ και από την ποίηση στην φιλολογία.

   Το Μωρίας εγκώμιον του  Erasmus, αν και δε θεωρείται λογοτεχνικό αριστούργημα, πρόκειται για δεξιοτέχνημα ειρωνικής ρητορικής.

Ειρωνεία δε σημαίνει ούτε διακωμώδηση ούτε σαρκασμός. Είναι το σχήμα λόγου, μέσα από το οποίο συγχέεται ή περιπλέκεται η σχέση ανάμεσα στα λεγόμενα και στη συνείδηση του ακροατή

Το εγκώμιο σαν είδος ανήκει στην ρητορεία ή τον φανταστικό λόγο

Εντείνεται ένα ενδιαφέρον για τη μελέτη και την καλλιέργεια της ποίησης σε γλώσσες δημώδεις

Πραγματεία μεγάλης επιρροής από την άποψη αυτή έδωσε, ήδη από τις αρχές του 14ου αι οΔάντης. Στο Περί ευγλωττίας στη λαϊκή γλώσσα, γραμμένο μεταξύ 1303 και 1305, διατυπώνονται με σαφήνεια οι αρχές της αισθητικής και ηθικής αξίας της νεότερης ιταλικής γλώσσας και ποίησης.

    Ντυ Μπαιλέ (Joachim Du Bellay, 1522-1560) δίνει τη δική του συμβολή με το δοκίμιο Για την υπεράσπιση και τον εμπλουτισμό της γαλλικής γλώσσας (1549).

Εντυπωσιακή ανάπτυξη ανά την Ευρώπη είχε ένα συγκεκριμένο ποιητικό είδος λατινικής ποίησης, η λεγόμενη βουκολική έμμετρη μυθιστορία, όπου υμνούνται με νοσταλγική διάθεση οι πλευρές της ζωής της υπαίθρου. Ο ναπολιτάνος Σανατζάρο (1456-1530) με το έργο του Αρκαδία (1504) συμβάλλει αποφασιστικά στην καθιέρωση μιας ποιητικής εικόνας της «Αρκαδίας», που θα διατηρήσει την ισχύ της στη νεότερη εποχή.

Η αφηγηματική ποίηση της εποχής αποκτά τη μεγαλύτερη λογοτεχνική της αίγλη, με έργα που είτεμεταβάλλουν δραστικά είτε παρωδούν τα μεσαιωνικά πρότυπα. Δύο τέτοια έργα δίνει ηνεότερη ιταλική γλώσσα: το 1ο είναι η Θεία Κωμωδία του Δάντη (1265-1321), το 2ο τυπικότερο δείγμα αναγεννησιακής αφηγηματικής ποίησης είναι η παραλλαγή και εν' μέρει παρωδία του μεσαιωνικού μύθου του Ρολανδού από τον Αριόστο (1474-1533) , με τίτλο: Ο Μαινόμενος Ορλάνδος

Ο Τσόσερ (1340-1400), θεωρείται πατέρας της νεότερης αγγλικής ποίησης και της νεότερης αγγλικής λογοτεχνικής γλώσσας. Το κυριότερο έργο του Ιστορίες του Καντένμπουρυ

Η σκυτάλη του λυρισμού, με την καινούρια σημασία της λέξης, περνάει στην Ιταλία, απ’ όπου ακτινοβολεί με ξεχωριστή λαμπρότητα η ποίηση των Dante Alighieri (Δάντης, 1265-1321) και Franncesco Petrarca (Πετράρχης, 1304-1374).

Ο Βιγιόν θεωρείται από πολλούς κριτικούς ο ποιητής που σημαδεύει το πέρασμα της γαλλικής ποίησης από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση.

Από την εποχή αυτή προέρχεται το Γαργαντούας και Παντακρυέλ, του Γάλλου Ραπμελαί (1484-1533), που σηματοδοτεί τη γέννηση της νεότερης μυθιστορηματικής γραφής.

Ο λόγος είναι σεμνός δηλαδή σοβαρός, κάτι που παραπέμπει στο μέσο ύφος, το οποίο ο Βοκκάκιοςκαλλιέργησε και ανάδειξε ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λογοτεχνικής πεζογραφίας.

Στον Φ. Ντε Ρόχας (1475-1541) αποδίδεται το έργο Σελεστίνα, ορόσημο της ισπανικής αναγέννησης, όπου υπάρχει ανάμειξη των ειδών

ΠΗΓΕΣ

1. Βάρσος Γιώργος, Ιστορία της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Από τον 6ο έως τις αρχές του 18ου αιώνα, εκδ. Ε.Α.Π 1999
2. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, σ. 145, μτφρ Α. Ζηράς κ.α., τ. Α, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992).
3. Benoit Annick & Fontaine Gay (επιμ.), Ευρωπαϊκά Γράμματα: Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας Εκδ. Σοκόλη, σ. 145, μτφρ Α. Ζηράς κ.α., τ. Β, Αθήνα 1999 (Lettres Européenes: Histoire de la Literature Européene, 1992
4. Παράλληλα Κείμενα Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας/ Εκδ. ΕΑΠ